loading...
تیزوب
امیرحسین محمدحسینی بازدید : 817 شنبه 26 بهمن 1392 نظرات (0)

مقدمه: این روزها، هنگامی که برگردان‌های بسیاری از کلاسیک‌های ادبی و کتاب‌های روز را ورق می‌زنید، اثری از مقدمه و بیوگرافی نویسنده‌اش و یا نقدی در مورد رمان نمی‌بینید و در معدود کتابی، عکسی از نویسنده می‌بینید.

نمی‌دانم این سنت نافرخنده به چه سبب، در بازار کتاب ایران رواج یافته است. آیا ناشرها می‌خواهند، در هزینه چاپ کتاب با منتشر نکردن ۱۰ صفحه مقدمه صرفه‌جویی کنند یا کنجکاوی خواننده‌ها را دست پایین ارزیابی می‌کنند.

در هر صورت، آشنایی با زندگی‌نامه نویسنده و خواندن نقدی خوب در مورد یک رمان، می‌تواند به کلی نگرش خواننده را نسبت به آن تغییر دهد و شوقی دوچندان در او برای خواندن رمان ایجاد کند. دانستن اینکه یک رمان در چه بازه زمانی و در کدام جغرافیا نوشته شده است و چه عواملی در نگارش آن سهیم بوده‌اند و نویسنده تحت چه الهاماتی کاراکترهای آن را خلق کرده است، از اهمیت زیادی برخوردار است.

۱۹۸۴، یکی از شاهکارهای مسلم ادبیات جهان که تأثیر زیادی در فرهنگ عامه و رسانه‌ای جهان گذاشته است، یکی از کتاب‌های مورد علاقه من است. امروز در گاردین مقاله‌ جالبی در مورد این رمان منتشر شده بود. بد ندیدم هم‌زمان با مطالعه مقاله، خلاصه‌ای از آن را برای شما هم در وبلاگ بنویسم.

بسیار از ما، تصوری از مصائب و دشواری‌های که یک نویسنده برای نوشتن و مهیا کردن یک رمان بر خود هموار می‌کند، نداریم، اما مطالعه این پست می‌تواند دورنمایی از تلاش‌های نویسندگان آثار ادبی برای انتشار افکارشان بدهد:

در سال ۱۹۴۶، سردبیر نشریه آبزرور Observer، «دیوید آستور»، یک خانه روستایی را در محل دورافتاده‌ای در اسکاتلند به «جورج اورول» قرض داد، تا او در آن کتاب مشهورش یعنی ۱۹۸۴ را بنویسد. این کتاب یکی از مشهورترین کتاب‌های قرن بیستم شد، اما اورول چگونه و در چه شرایطی این شاهکار را نوشت؟

«یکی از روزهای بسیار سرد ماه آوریل بود و ساعت‌ها برای اعلام ساعت، سیزده بار نواختند.»
این سطر اول رمان ۱۹۸۴ است، رمانی که ۶۰ سال از زمان انتشارش می‌گذرد.

شاید فکر کنید که اورول بی هیچ دشواری و رنجی این کتاب را به رشته نگارش درآورده است، اما اگر فقط نگاهی به دست‌خط اولیه کتاب بیندازید، آثار وسواس و آشفتگی فکری او، با نوشته‌هایی به رنگ‌های مختلف و اصلاحات متعدد، نمودار است.

۱۹۸۴ رمانی است که هیچگاه کهنه نمی‌شد و داستان آن برای ابد تازه جلوه می‌کند و هر کسی گمان می کند که کتاب برای عصر او نوشته شده است. با ۱۹۸۴، اصطلاحاتی مانند «برادربزرگ» به واژه‌های روزمره مردم و مطبوعات تبدیل شدند.

۱۹۸۴ تا به حال به بیش از ۶۵ زبان مختلف برگردان شده است و میلیون‌ها نسخه از آن به فروش رسیده است و در نتیجه آن، جورج اورول به جایگاه ممتازی در ادبیات جهان رسید.

«جهان اورولی»، هم‌اینک اصطلاحی است که به صورت خلاصه توتالیتاریسم و نظام‌های سرکوب‌گر را توصیف می‌کند. ۱۹۸۴ رمانی است که داستان وینستون اسمیت را روایت می‌کند، فردی که نماد یک شهروند عادی دگراندیش در دنیاهای اورولی است.

ایده ۱۹۸۴ چگونه در ذهن اورول شکل گرفت؟

ایده ۱۹۸۴ که اورول تا مراحل پایانی نگارش آن قصد داشت، نام «آخرین مرد اروپا» را بر آن بنهد،. از زمان جنگ‌های داخلی اسپانیا به سر اورول افتاد و بن‌مایه اصلی‌اش در طی سال های ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۴ در او شکل گرفت ، یعنی زمانی که او و همسرش «ایلین» یک فرزندخوانده به نام ریچارد اختیار کردند.

اورول خود می‌گوید که تا حدی هم تحت تأثیر اجلاس تهران در سال ۱۹۴۴ قرار گرفت که در ان استالین و روزولت و چرچیل در مورد سرنوشت جهان تصمیم گرفتند و به نوعی دنیا را بین خود تقسیم کردند.

اورول از سال ۱۹۴۲ به عنوان منتقد ادبی برای دیوید آستور در آبزرور کار می‌کرد و بعدها خبرنگار این نشریه شد. آستور، رک‌گویی، درست‌کاری و نجابت اورول را می‌ستود و در سال‌های دهه ۴۰ میلادی حامی او محسوب می‌شد. این دوستی نقشی تعیین‌کننده برای نگارش ۱۹۸۴ بازی کرد. پیش از این هم همکاری اورول و آبزور، کمک زیادی به نوشته شدن مزرعه حیوانات کرده بود.

آمیزه‌ای از تخیل و روزنامه‌نگاری‌های اورول باعث خلق رمان پیچیده و تاریک ۱۹۸۴ شد. جو لندن برای نوشته شدن ۱۹۸۴ مناسب نبود، مرگ همسر اورول هم که زیر بیهوشی در جریان یک عمل جراحی ساده درگذشت، عرصه را بیش از پیش بر اورول تنگ کرده بود.

اورول برای تاب آوردن جدایی زودهنگام از همسرش، به کار بیش از اندازه روی آورد. طوری که تنها در سال ۱۹۴۵ بیش از ۱۱۰ هزار کلمه برای ناشران مختلف نوشت که شامل ۱۵ کتاب برای آبزرور بود.

آستور، عمارتی در یک روستای دورافتاده در اسکالند به نام ژورا Jura داشت. در می ۱۹۴۶ اورول به این روستا سفر کرد.

این سفر ، سفر مخاطره‌آمیزی بود چرا که وضعیت سلامت اورول خوب نبود. زمستان ۱۹۴۶ – ۱۹۴۷، یکی از سردترین زمستان‌های قرن بیستم بود.

شهرتی که مزرعه حیوانات برای اورول به ارمغان آورده بود، مشغله او را بسیار زیاد کرده بود، همه از او می‌خواستند که سخنرانی کند و در همایش‌های مختلف شرکت کند، بنابراین آزادی‌ای که کار در یک مکان دورافتاده برای او دربرداشت، موهبتی برایش به حساب می‌آمد.

اما همانگونه که اورول در مقاله‌ای با عنوان «چرا می‌نویسم» شرح داده است، زایش و خلق یک کتاب، مستلزم شرکت در چالش و تقلایی سخت است. تقلایی که از بهار ۱۹۴۷ تا زمان مرگش در سال ۱۹۵۰، او را درگیر کرد.

خانه‌ای که در آن اقامت  داشت، چهار اتاق خواب و یک آشپزخانه بزرگ داشت. زندگی او در این خانه ساده و حتی ابتدایی بود. برقی در کار نبود و اورول از گاز ذغال سنگ برای پختن و گرم کردن آب استفاده می‌کرد. یک رادیویی که با باتری کار می‌کرد، ‌تنها وسیله اتصال او با دنیای خارج بود.او با خودش تنها یک چادر، یک میز و چند صندلی و قوری و ظرف آورده بود.

مردمان محلی او را نه با نام ادبی‌اش بلکه با نام حقیقی‌اش یعنی «اریک بلیر» می‌شناختند، یک مرد بلندقد و لاغرمردنی و غمگین که می‌خواهد زندگی را تاب بیاورد.

آمدن فرند شیرخوار و کمکی که پرستار بچه‌ به او در انجام کارهای معمول روزانه می‌کرد، کمک شایانی به او کرد.

در پایان می ۱۹۴۷ ، اورول در نامه‌ای به ناشرش گفت که تصور می‌کند یک سوم پیش‌نویس کتاب را نوشته باشد. او تخمین می‌زد که بتواند تا اکتبر نوشتن پیش‌نویس را به پایان برساند و با صرف ۶ ماه وقت، نسخه آماده چاپ را تحویل دهد. اما یک حادثه بد همه چیز را به هم زد، در تابستان وقتی او و فرزندش به همراه تعدادی از دوستان سوار قایق بودند، قایق آنها به گردابی افتاد و آنها تا آستانه غرق شدن پیش رفتند. وضعیت سلامت اورول به خطر افتاد و او که ریه‌هایش پیش از این هم مشکل داشتند، بیمار شد.

با این همه، او با سرعت فوق‌العاده‌ای کار می‌کرد و بازدیدکنندگان از خانه ییلاقی او صدای بی‌وقفه ماشین تحریر او را در آن زمان به یاد می‌آورند. با این همه کار، مشکلات سلامتی او تشدید شد، اورول دچار التهاب ریه‌ شد و سرانجام مشخص شد که مبتلا به سل شده شده است.

در سال ۱۹۴۷، هنوز سل درمان قطعی نداشت و پزشکان تنها هوای تازه و رژیم غذایی را برای بیماران تجویز می‌کردند، اما در آمریکا داروی آزمایشی به نام استرپتومایسین، تازه روی بیماران مبتلا به سل آزمایش می‌شد. آستور ترتیب ارسال این دارو را از آمریکا داد.

از آنجا که تازه آزمایش روی دارو شروع شده بود، دوز بیش از اندازه‌ای از دارو به اورول داده شد و در نتیجه او به عوارض دارو مانند زخم‌های حلق، ریزش مو، پوسته پوسته شدن پوست مبتلا شد. اما سه ماه پس از شروع دارو، در مارس ۱۹۴۸، علایم بیماری سل در او از بین رفت. اورول در نامه‌ای استفاده آزمایشی خود را از این دارو به ماتند غرق کردن یک کشتی برای خلاص شدن از شر موش‌های انبار، توصیف می‌کنند.

اما اصرار ناشر برای آماده شدن رمان قبل از پایان سال، ضربه‌ای دیگر را به او وارد آورد. اورول مجبور شد به خود فشار وارد بیاورد مجددا به ژورا برگردد و با ضعف بدنی مشغول نوشتن شود.

بازنویسی کتاب از روی پیش‌نویس هم برای او چالشی محسوب می‌شد. در همین زمان بود که در مورد عنوان کتاب دچار تردید شد، تا پیش از این او می خواست نام «آخرین مرد اروپا» را بر روی کتاب بنهد، اما درباره انتخاب نام ۱۹۸۴ دچار تردید شده بود.

مهلت اورول در حال اتمام بود و وضعیت سلامتی او روز به روز بدتر می‌شد، تایپ کردن کتاب برای او واقعا دشوار بود و او احتیاج به یک تندنویس داشت. اما پیدا کردن چنین تندنویسی هم مشکل بود. اورول مجبور شد ماشین تحریر کهنه‌اش را به تختخواب ببرد و به ضرب قهوه‌های پی در پی و چای غلیظ و در زیر نور چراغ پارافینی روز و شب کار کند.

سرانجام در سی‌ام نوامبر سال ۱۹۴۸ نگارش کتاب تمام شد. در نیمه ماه دسامبر نسخه تاپ شده کتاب به ناشر رسید، در همین زمان اورول به آسایشگاه مسلولین منتقل شد، کاری که به عقیده خود در صورتی که نگارش کتاب در کار نبود، باید دو ماه قبل انجام می‌داد.

اما ناشر کتاب یعنی «واربرگ» کیفیت کتاب را بسیار بد ارزیابی کرد و جایی نوشته بود که اگر ۱۵ تا ۲۰ هزار نسخه از کتاب به فروش نرسد، لایق مردن است.

در بهار اورول دچار خلط خونی شد. سرانجام در هشتم ژوئن سال ۱۹۴۸، رمان ۱۹۸۴ منتشر شد و چند روز بعد هم در آمریکا از زیر چاپ درآمد. رمان، در سطح جهان به عنوان یک شاهکار مطرح شد. حتی وینستون چرچیل در آن زمان به پزشکش گفته بود که این کتاب را دو بار خوانده است.

اما همزمان، وضعیت سلامتی ارول روز به روز بدتر می‌شد در ۲۱ ژانویه ۱۹۵۰ او دچار خونریزی شدید ریوی شد و در تنهایی در حالی که بیش از ۴۶ سال سن نداشت، درگذشت.

از روی رمان ۱۹۸۴، دو برداشت سینمایی انجام شده است، اقتباس مشهورتر در سال ۱۹۸۴ به نمایش درآمد. در این فیلم به کارگردانی مایکل ردفورد، جان هارت و ریچادر برتون نقش‌آفرینی می‌کنند. اما پایان این فیلم با رمان متفاوت است، راستش من پایان تلخ و سیاه کتاب را بیشتر دوست دارم، پایانی که مزه تلخش را وقتی درک می‌کنید که کتاب را به تمامی خوانده باشید:

«پاهای وینستون در زیر میز بی‌اختیار حرکت می‌کردند، از جایش تکان نخورده بود، ولی در فکر داشت می‌دوید، با جمعیت بیرون همراه بود و از شادی فریادهای کرکننده سر می‌داد. دوباره به تصویر برادربزرگ نگاه کرد. غولی که جهان را در چنگ داشت! صخره‌ای که لشکریان آسیا بیهوده خود را به آن می‌کوبیدند! او می‌اندیشید که چگونه ده دقیقه پیش، فقط ده دقیقه پیش هنگامی که هنوز نمی‌دانست اخبار رسیده از جبهه‌ها حاکی از پیروزی یا شکست است، قلبش همچنان سرشار از ابهام و احساسات متناقض بود. اه، چیزی بیش از ارتش اوراسیا معدوم شده بود! از اولین روز دستگیریش در وزارت عشق، خیلی چیزها در وجودش تغییر کرده بود، اما هنوز، آخرین، حیاتی‌ترین و شفاپخش‌ترین تغییر صورت نگرفته بود.

صفحه سخنگو همچنان درباره اسیران، غنایم جنگی و کشت و کشتار صحبت می‌کرد، اما همهمه بیرون کمی آرام شده بود. مستخدم‌ها به کارهایشان مشغول شده بودند. یکی از آنها با بطری جین نزدیک شد. وینستون که در رؤیای خود غرق بود به پر شدن گیلاسش توجهی نشان نداد. دیگر نمی‌دوید و یا از خوشحالی فریاد نمی‌زد. به وزرات عشق فکر می‌کرد، همه چیز را فراموش کرده و روحش به پاکی برف شده بود. در دادگاه عمومی و در جایگاه متهم، مشغول اعتراف کردن و نام بردن از افراد مختلف بود. در حالی که یک نگهبان مسلح پشت سرش بود، از راهروهای پوشیده از کاشی‌های سفید چنان می گذشت که گویی زیر آفتاب قدم می‌زند. گلوله‌ای که مدتها انتظارش را می‌کشید، داشت به مغزش نزدیک می‌شد.

به آن چهره غول‌آسا خیره شد. چهل سال طول کشید تا فهمید زیر آن سبیل‌های سیاه چه لبخندی پنهان است. چه سو تفاهم و کج‌فهمی احمقانه‌ای! چه‌قدر خودسری و نادانی، که دست رد به سینه پرعطوفت او زدی. دو قطره اشک که بوی جین می‌داد از چشم‌هایش به روی بینی فروغلتید. اما چیزی نبود، چه باک، همه چیز رو به راه بود و جنگ به آخر رسیده بود. در مبارزه با خود پیروز شده شده بود. به برادربزرگ عشق می‌ورزید.»

ادامه مطلب ...
امیرحسین محمدحسینی بازدید : 50 چهارشنبه 16 بهمن 1392 نظرات (0)

ويژگيهاي بيولوژيكي و حدمجاز آلودگي باكتريولوژيكي آب آشاميدني

  1- مقدمه 
 ويژگيهاي ميكربي آب آشاميدني مبناي قضاوت در مورد تعيين قابليت شرب آبها از نقطه نظر بيولوژيكي قرار مي‏گيرد . البته قضاوت صحيح بدون رعايت ساير جوانب از جمله شرايط و دوره تناوب نمونه برداري نگهداري نمونه‏ها و بالاخره دقت در انجام آزمايشها ميسر نخواهد بود .
 اصولا آبي كه بمصرف آشاميدن ميرسد بايد از ميكرو اورگانيسم‏هاي بيماريزاي شناخته شده و همچنين باكتريهاي نشانگر كه نشانه آلودگي آب با مدفوع است عاري باشد . كليفرمها مهمترين باكتريهاي نشانگر هستند كه در آزمايش باكتريولوژيكي آبها مورد توجه قرار ميگيرند . گرچه اين باكتريها غير از مدفوع در منابع ديگر نظير آب و خاك نيز ممكن است يافت شوند ولي فراواني بسيارشان در مدفوع انسان و ساير حيوانات خونگرم و دارا بودن ويژگيهاي ديگر است كه باعث مي‏شود اين باكتريها در آزمايشهاي مستمر آبهاي آشاميدني از اهميت خاصي برخوردار باشند . باكتريهاي كليفرم را مي‏توان چنين تعريف نمود : " كليه باكتريهاي گرم منفي ميله‏اي شكل بدون هاگ كه مي‏توانند در حضور املاح صفراوي رشد كرده و در مدت 24 تا 48 ساعت در دماي 35 تا 37 درجه سانتيگراد از قند لاكتوز اسيد , گاز والدئيد توليد كرده و اكسيد از منفي باشند ". آن دسته از كليفرم‏ها كه مي‏توانند در دماي 44 درجه سانتي گراد تا مدت 48 ساعت از اسيد آمينه تريپتوفان , اندول توليد نمايند بعنوان اشريشياكلي شناخته مي‏شوند كه در صورت لزوم مي‏توان آزمايشهاي تائيدي IMVIC را انجام داد .
 باكتريهاي نشانگر ديگر مانند استرپتوكوكوس‏هاي مدفوعي و كلوستريديوم‏هاي احيأ كننده سولفيت نيز ميتوانند در تعيين منشأ آلودگي آب با مدفوع و ارزشيابي كارآيي روش كلرينه كردن مورد استفاده قرار گيرند . 


  2- هدف و دامنه كاربرد
 هدف از تدوين اين استاندارد تعيين و تعريف شمارش كلي باكتريها , استاندارد باكتريولوژيكي , تقسيم بندي , روش‏هاي آزمايش , دفعات نمونه‏برداري در زمينه آزمايشهاي باكتريولوژي و ويژگيهاي بيولوژيكي آبهاي آشاميدني مي‏باشد

 3- شمارش كلي باكتري‏ها
 شمارش كلي باكتريها در آب داراي اهميت زيادي نيست و بسياري از آبهائي كه كاملا سالم هستند ممكن است داراي تعداد زيادي باكتري باشند . همچنين آبهائي كه قليائي هستند و از لايه‏هاي گچي و آهكي عبور مي‏كنند داراي باكتري‏هاي زيادتري مي‏باشند و بنظر مي‏رسد كه اغلب باكتري‏هاي اين آب‏ها بي ضرر است . بندرت ديده مي‏شود كه آبي فاقد باكتري باشد , ولي ممكن است آب چاه‏هاي بسيار عميق تعداد نسبتأ كمتري باكتري داشته باشد و همچنين اين احتمال وجود دارد كه در هنگام رسيدن آب به سطح زمين تعداد باكتري‏ها زياد تر شود . بنابراين تعدادي از اين باكتري‏ها , آنهائي هستند كه بطور طبيعي در آب زندگي مي‏كنند و شامل كوكسي‏ها , باسيلهاي هاگ دار و بدون هاگ , اسپريل‏ها و قارچ‏هاي ميكروسكپي هستند تعدادي از اين باكتري‏ها در شرايط معمولي آزمايشگاهي رشد نمي‏كنند ولي بسياري از آنها در روي محيطهاي كشت معمولي در دماي 20 تا 22 درجه سانتي گراد و تعدادي ديگر در 37 درجه سانتي گراد رشد مي‏كنند در آبهاي تصفيه يا كلرينه شده‏اي كه در مخازن نگهداري مي‏شوند بويژه در نقاط گرم باكتري‏ها ممكن است تكثير يابند بطور كلي آب چاه‏هاي عميق در مقايسه با آب چاه‏هاي كم عمق از كيفيت بهتري برخوردار هستند و از موارد استثنأ همانطور كه گفته شد چاه‏هاي مناطق آهكي و گچي مي‏باشد كه باكتري‏ها را از خود عبور مي‏دهد . 
 تغييرات فصلي در تعداد باكتري‏ها بسيار موثر است .

معمولا در اولين بارندگي پس از فصل خشك تعداد باكتري‏ها در بسياري از چاه‏ها , چشمه‏ها و رودخانه‏ها بالا مي‏رود ولي پس از مدت بارندگي طولاني اين تعداد كاهش مي‏يابد بنابراين زمان نمونه‏برداري از آب با توجه به وضعيت بارندگي داراي اهميت زيادي است همچنين بايد در نظر داشت كه با استفاده از روشهاي متداول آزمايش معدودي از باكتري‏ها در روي محيطهاي جامد كلني‏هاي قابل رويت بوجود مي‏آورد . از طرف ديگر دماي گرم خانه گذاري و مدت زمان و انتخاب نوع محيط كشت نيز داراي اهميت زيادي است . معمولا آزمايش با استفاده از يك محيط كشت استاندارد نوترينت آگار در مدت 24 ساعت گرم خانه گذاري در دماي 22 و 37 درجه سانتي گراد انجام مي‏گيرد . تعداد كلني‏هاي 37 درجه سانتي گراد تقريبأ هميشه كمتر از 22 درجه سانتي گراد است . معمولا شمارش در 37 درجه نشانه باكتري‏هاي بيگانه يا گذرا است ولي حتي تعداد زياد باكتري در اين درجه نمي‏تواند دليل بر ناسالم بودن آب باشد از آنجائيكه زمان گرم خانه گذاري در شمارش تعداد كل اثر مي‏گذارد لازم است كه اين زمان را تثبيت كرد و معمولا 24 ساعت مي‏باشد بايد توجه داشت كه نتايج گرم خانه گذاري 48 ساعته مي‏تواند بسيار متفاوت باشد زيرا شمارش تعداد كل ميكرو اورگانيزم‏ها افزايش مي‏يابد . شواهدي در دست است كه نشان مي‏دهد اگر در تعداد كل ميكرو اورگانيزم‏ها در هر ميلي‏ليتر بيش از 103 باشد باعث جلوگيري از رشد كليفرمها در محيطهاي كشت مي‏گردد . بهمين دليل شمارش تعداد كل باكتريها در آبهاي لوله‏كشي نشده نبايد از 500 كلني در هر ميلي‏ليتر تجاوز نمايد .
 نمونه‏هاي جمع آوري شده بايد در مجاورت يخ قرار گرفته و حداكثر تا 6 ساعت بعد به آزمايشگاه برسد . افزايش دما باعث كاهش تعداد اشريشيا كلي مي‏شود در حاليكه باكتري‏هاي كلي فرم ديگر با استفاده از مواد آلي موجود در آب مي‏توانند تكثير يابند .

 


  4- استانداردهاي باكتريولوژيكي آب آشاميدني 
 آب آشاميدني بايد از باكتري‏هاي كلي فرم عاري باشد . هنگاميكه استانداردهاي باكتريولوژيك توصيه مي‏گردد بايد توجه داشت كه بين آب شبكه‏هاي بزرگ كه توسط عده زيادي از مردم مصرف مي‏شود و چاه‏هاي خانگي يا چشمه‏ها و چاه‏هائي كه توسط عده‏ كمي از مردم مورد استفاده قرار مي‏گيرد تفاوت از نظر نحوه آبرساني وجود دارد . بعنوان مثال : در مورد اجتماعات كوچك ممكن است لوله‏كشي از منبع آب از نظر اقتصادي عملي نباشد . بايد در نظر داشت كه آيا آب لوله‏كشي كلرينه شده است ؟ و نمونه‏برداري قبل و يا بعد از وارد شدن آب به شبكه توزيع  صورت گرفته است . نحوه نمونه‏برداري جهت آزمايش باكتريولوژيك آب داراي اهميت بسياري است .

   5- تقسيم بندي آبهاي آشاميدني 
  آبهاي لوله‏كشي شده  
  آبهاي تصفيه شده (نمونه برداري در هنگام ورود به شبكه توزيع )
 آب تصفيه شده بايد فاقد كلي فرم باشد . در مواردي كه اين نوع آبها مورد آزمون قرار مي‏گيرند بايد آزمايش‏هاي تائيدي براي وجود كلي فرم‏ها انجام گيرد . زيرا در پاره‏اي از موارد بعضي از باسيلوسها ممكن است در محيط آبگوشت لاكتوز واكنشي مشابه كلي فرم‏ها توليد كنند . 
  آبهاي تصفيه نشده ( نمونه‏برداري در هنگام ورود به شبكه توزيع )
 در اولين نمونه برداري آب يا در يك نمونه اتفاقي وجود تا سه باكتري كليفرم در 110 ميلي‏ليتر مي‏تواند مورد قبول قرار گيرد در صورتيكه اشريشيا كلي نباشد و مشروط بران كه در نمونه‏برداري‏هاي بعدي تعداد كليفرم‏ها كمتر از 3 باشد . چنانچه سه باكتري كليفرم ثابت ماند و يا افزايش يافت نشانه آن است كه اين نوع آب جهت آشاميدن مناسب نمي‏باشد..

 

آبهاي تصفيه شده ( نمونه‏برداري از داخل شبكه توزيع )
 در بسياري از موارد ممكن است آبي كه در هنگام ورود به شبكه توزيع از كيفيت خوبي برخوردار بوده تا رسيدن به دست مصرف كننده ( شير آب منازل ) در اثر اشكالاتي نظير پس زدن آب 12 و يا آب بندي نبودن محل‏هاي اتصال 13 كه ممكن است در سيستم توزيع وجود داشته باشد به باكتري‏هاي كلي فرم آلوده شود . در حاليكه بطور اصولي بايد نمونه‏هائي كه از داخل شبكه توزيع از جمله منازل برداشت مي‏شود عاري از باكتري كلي فرم باشد . 
  آبهاي لوله‏كشي نشده 
 از منابع آبي لوله‏كشي نشده ( چشمه , قنات , چاه ) با اعمال روشهاي بهسازي مثل دور كردن منابع آلودگي از منبع آب و پوشانيدن سطح چاه حتي در مورد چاه‏هاي كم عمق, در اولين نمونه‏برداري يا در يك نمونه اتفاقي وجود تا 10 باكتري كليفرم در 100 ميلي‏ليتر آب مشروط بر آنكه اشريشيا كلي نباشد و در نمونه‏برداري‏هاي بعدي كمتر از 10 باكتري كليفرم باشد قابل قبول است

6- دفعات نمونه‏برداري بمنظور آزمايش باكتريولوژيكي آب 
 دفعات نمونه‏برداري و آزمايش نمونه‏هاي آب بايد كنترل صحيح كيفيت آب را امكان‏پذير سازد .
 6-1- آبهاي لوله‏كشي شده 
 6-1-1- منابع آب كلرينه شده 
 ميزان كلر باقيمانده و كيفيت باكتريولوژيك آب بايد بطور مستمر كنترل گردد لازم به تذكر است كه اندازه گيري كلر باقيمانده در آب داراي اهميت بسيار زيادي است در صورت امكان جهت منابع آب بزرگ شهري بهتر است از دستگاههائي كه بطور خودكار ميزان كلر باقيمانده موجود در آب را اندازه گيري مي‏كنند استفاده كرد و بايد اضافه شود كه اين دستگاهها جهت منابع كوچك آب داراي كاربرد نيست
 6-1-2- منابع آب كلرينه نشده 
 آبهاي آشاميدني بايد پيش از وارد شدن به شبكه توزيع كلرينه گردند و ليكن در بعضي از نقاط دور افتاده ممكن است اين كار امكان‏پذير نباشد . آزمايشهاي باكتريولوژي بايد در فواصل زماني تعيين و با در نظر گرفتن تعداد مصرف كنندگان منبع آب انجام نپذيرد .  
 

-2- آبهاي لوله‏كشي نشده ( نظير منابع كوچك آب روستائي )
 به منظور ارزشيابي كيفيت باكتريولوژيك  آب اين منابع بايد فواصل حداكثر يكماه مورد نمونه‏برداري قرار گيرند . علاوه بر كنترل ماهيانه در صورت هرگونه تغييري در وضعيت زمين مانند حفاري و غيره منبع آب بايد كلرينه گردد و مجددا مورد آزمايش قرار گيرد . در مورد چاه‏هائي كه تازه حفر شده اند بايد توجه داشت كه در فواصل زماني كوتاه تر مورد آزمايش قرار گرفته شوند .
  7- روش‏هاي آزمايش 
 آزمايش كليفرم‏ها مي‏تواند با استفاده از روش سه لوله‏اي و يا 5 لوله‏اي مطابق استاندارد ايران شماره 437 روش شناسائي و شمارش كليفرمها در مواد غذايي انجام گيرد . محيطهاي مختلفي مانند آبگوشت لاكتوز آبگوشت مك كانكي و محيط سبز درخشان با 2 درصد صفرا توصيه شده است . هر يك از اين محيطها داراي مزايا و اشكالاتي هستند كاربرد محيط سبز درخشان با 2 درصد صفرا نهايتأ براي تائيد وجود كليفرمها ضروري است ولي استفاده از آن در مرحله اول كشت ممكن است تا اندازه‏اي اثر بازدارندگي بر روي كليفرمها داشته باشد , بهمين دليل استفاده از آبگوشت لاكتوز در مرحله اول توصيه مي‏گردد , در صورت توليد گاز در آبگوشت لاكتوز بايد از هر يك از لوله‏هاي گاز داده برداشت كرد و بطور جداگانه به لوله‏هاي محيط سبز درخشان با 2 درصد صفرا انتقال داد . در صورت توليد گاز در اين محيط , باكتري جدا شده كليفرم مي‏باشد , بايد توجه داشت كه وجود گاز در محيط آبگوشت لاكتوز ( بويژه در مورد آبهاي كلرينه شده ) به تنهائي كافي نيست زيرا تعدادي از باسيلوسها نيز مي‏توانند در اين محيط ايجاد گاز نمايند .

   8- ويژگيهاي بيولوژيكي :
 8-1- تك ياختگان 
 تعدادي از تك باختگان نظير " انتامباهيستولي تيكا گونه‏هاي ژيارديا و بندرت " بالانتيديوم كولي در اثر آلودگي آب آشاميدني با مدفوع انساني و حيواني به انسان انتقال مي‏يابند . آب آشاميدني بايد عاري از تك ياختگان بيماريزا باشد .
 8-1-1- وجود تك ياختگان در آب آشاميدني 
 اطلاعاتي كه درباره " انتامباهيستولي تيكا " و " ژيارديا " در دست است نشان مي‏دهد كه اين تك ياختگان در برابر كلرينه كردن بطور قابل ملاحظه‏اي مقاومتر از باكتريها و ويروسها مي‏باشند . 
 كلرينه كردن آب در حدي كه براي از بين بردن باكتريها و ويروسها توصيه مي‏شود ممكن است نتواند اين تك ياختگان را از بين ببرد بنابراين باكتريهاي كليفرم در آبهاي كلرينه شده نشانگر خوبي براي " ژيارديا " و يا " انتامباهيستولي تيكا " نمي باشند . در آبهاي كلرينه نشده وجود باكتريهاي كليفرم مي‏تواند نشانه وجود احتمالي اين تك ياختگان در آب باشد . از آنجائيكه در حال حاضر نشانگر مناسبي در دست نيست كه بتواند بطور مستمر آنرا در مورد تك ياختگان بكار برد بايد از هرگونه آلودگي منبع آب آشاميدني با مدفوع انسان و حيوانات جلوگيري كرد .
 8-1-2- بررسي 
 روشهاي  جستجوي تك ياختگان در آب شامل صاف كردن نمونه و تغليظ كيست‏هاي موجود در آب مي‏باشد . روشهاي ميكروسكپي و كشت نيز در دسترس است . ولي اين روشها در مواردي توصيه مي‏شود كه تك ياختگان فوق بطور " بومي " و در يك ناحيه وجود داشته باشند و يا در موارد " همه گيري " بيماري كه در اين صورت بايد همراه با ساير مطالعات اپيدميولوژيك انجام پذيرند . البته بايد يادآور شد كه روشهاي فعلي داراي اشكالاتي نيز مي‏باشند . روشهاي تغليظ در همه موارد نتايج يكسان و قابل تكرار بدست نمي‏دهند و شناسائي اورگانيسم در نمونه تغليظ شده دشوار مي‏باشد .. 

 

8-1-3- پيشگيري 
 در مورد منابع آبهاي زيرزميني مي‏توان با رعايت اصول مهندسي بهداشت از آلوده شدن منبع آب با مدفوع جلوگيري كرد . در مواردي كه آلودگي آب با مدفوع اجتناب ناپذير است . استفاده از " دلمه سازي و " ته‏نشيني و عبور از صافي‏هاي شني و يا دياتومه‏اي مي‏تواند بخش عمده تك ياختگان را از آب آلوده خارج سازد . در پاره‏اي از موارد آبهائي كه توسط صافي‏هاي تحت فشار تصفيه و كلرينه شده اند حامل " ژيارديا " بوده اند , بنابراين در مواردي كه احتمال آلودگي آب وارد شده به سيستم با تك ياختگان روده‏اي وجود دارد فرآيند تصفيه و كلرينه كردن بويژه در مواردي كه باقيمانده كلر موجود در آب كم مي‏باشد بايد بدقت كنترل گردد . در مواردي كه آب حاصل تك ياختگان بيماريزاي روده‏اي است , بهترين اقدام شناسائي منبع آلودگي و حذف آن مي‏باشد . 
8-2- كرمها
 بسياري از كرمهاي گرد و پهن انگلي ممكن است در مراحل آلوده كننده خود توسط آب به انسان انتقال يابند . حتي يك لارو بالغ و يا تخم بارور شده ممكن است انسان را آلوده سازد و روشن است كه آب آشاميدني بايد از اين عوامل بيماريزا عاري باشد . علاوه بر آب آشاميدني طرق ديگري نيز باعث انتقال كرمهاي انگلي به انسان مي‏گردند موارد استثنا عبارتند از : كرم دراكونكولوس مديننسيس, بيلهارزيا يا شيستوزوما   وكرم پيوك يا فيلاريا كه در منابع آب آشاميدني لوله‏كشي نشده خطر اصلي بشمار مي‏روند . با آنكه روشهائي براي جستجو و شناسائي اين كرمها وجود دارد . اين روشها براي كنترل مستمر مناسب نمي‏باشد . 
 در نواحي روستائي كرم پيوك مي‏تواند يك عامل جدي بروز بيماري بشمار آيد . اين كرم توسط يكي از پاروپايان بنام سيكلوپس به انسان انتقال مي‏يابد . وجود يك " سيكلوپس " آلوده در آب آشاميدني مي‏تواند باعث بيماري فرد مصرف كننده گردد . از آنجائيكه آب تنها راه انتقال انگل به انسان مي‏باشد بايد از آلودگي آب توسط اين انگل جلوگيري كرد . 
 معمولا با رعايت اصول مهندسي بهداشت , بالا آوردن دهانه چاه از سطح زمين , پوشانيدن آن و در صورت امكان نصب تلمبه از ورود اين انگل به آب جلوگيري مي‏شود . 
 انتقال مرحله آلوده كننده به " سيكلوپس " توسط انسان صورت مي‏گيرد , در اين مرحله انگل از راه زخمهايي كه بر روي دست و پاي انسان آلوده وجود دارد به آب راه يافته و " سيكلوپس " را آلوده مي‏كند . بنابراين با جلوگيري از آلوده شدن آب توسط انسان مي‏توان از سرايت بيماري به افراد ديگر جلوگيري نمود . چهارگونه شيستوزوم بيماريزاي انساني بشرح زير ميباشد :
 - شيستوزوما منسوني ( افريقا و امريكاي لاتين )
 - شيستوزوما هماتوبيوم ( آسياي غربي و آفريقا )
 - شيستوزوما جاپونيكوم ( خاور دور ) 
 - شيستوزوما اينتركالاتوم  
 همگي داراي يك مرحله " حد واسط در بدن حلزون مي‏باشند . پش از ريشه در بدن حلزون به مرحله‏اي مي‏رسند كه " سركاريا ناميده مي‏شوند .
 " سركاريا " مي‏تواند از راه پوست و يا مخاط دهان انسان را آلوده سازد . در همه مواردي كه آب مورد مصرف لوله‏كشي نشده است خطر آلودگي وجود دارد . انگل نه تنها از راه آشاميدن بلكه در هنگام شستشو نيز مي‏تواند انسان را آلوده كند . از آنجائيكه حتي يك سر كاريا مي‏تواند باعث آلودگي انسان شود آب بايد از اين انگل عاري باشد بنابراين اقدامات لازم در مورد پيشگيري از آلودگي آب بايد انجام گيرد . سركاريا در صورتيكه وارد بدن انسان نشود به حالت آزاد مي‏تواند 48 ساعت زنده بماند . بهمين علت نگاهداري آب به مدت 48 ساعت در مخازن احتمال آلودگي را از بين مي‏برد .
 تصفيه آب با صافي شني بروش كند باعث مي‏شود كه اكثر سركارياها از آب جدا شود . البته اين در صورتي است كه استفاده از صافي‏ها بروش درست انجام گيرد . 
 در هر صورت بهترين راه استفاده از منابع آبي است كه حلزون‏ها نمي‏توانند بآن راه يابند و در معرض آلودي با مدفوع هم قرار ندارد . 
 

•     
 8-3- جلبك‏ها و اورگانيسم‏هاي ديگر :
 موجوداتي كه به حالت آزاد در آب ممكن است وجود داشته باشند عبارتند از : دياتومه‏ها , قارچها , جلبكها , تك ياختگان آزاد , پاروپايان , كلادوسرا و بي مهرگاني چون كرمها , چيرونوميد : لارو حشرات و حلزونها . اين موجودات از نظر بهداشت مردم داراي اهميت بسياري است . زيرا مي‏توانند ناقل بيماري باشند و يا توليد سم كنند . بعنوان مثال برخي از جلبك‏هاي سبز - آبي مي‏توانند ماده سمي آزاد نمايند كه در صورت خورده شدن باعث مسموميت مصرف كننده و بيماريهاي روده‏اي گردند . در مواردي كه جلبكهاي سبز - آبي در مخازن نگاهداري آب توليد اشكال نمايند اقدامات لازم بايد انجام گيرد . 
 بزرگترين مشكلي كه اين اورگانيسم‏ها پديد مي‏آورند ايجاد اختلال در فرآيند تصفيه و تاثير آنها بر رنگ , كدورت , مزه و بوي آب مي‏باشد . 
 بعنوان مثال مقادير زياد جلبكها در آب تصفيه نشده مي‏تواند بطور جدي باعث بسته شدن صافي‏هاي سيستم تصفيه گردد و بر مزه و بوي آب تصفيه شده اثرات نامطلوبي بجاي گذارد . از طرف ديگر تراكم زياد جلبكها مقدار كلر لازم را جهت ضدعفوني كردن افزايش مي‏دهد و در نتيجه باعث بالا رفتن تراكم تركيبات آلي‏ها لوژنه مي‏گردد كه از نظر بهداشتي داراي اهميت مي‏باشد . تراكم جلبكها و اورگانيسم‏هاي ديگر ممكن است بطور روزانه در آب تغيير كند و بنابراين حجم و تركيب ميكرو ارگانيسم‏هاي توده ميكربي بايد مكررا اندازه گيري و مشخص گردد . 
 با پوشاندن منابع آب , استفاده از تركيبات جلبك كش و تصفيه كافي شامل : " دلمه سازي "," ته نشيني ," عبور از صافي , ضد عفوني كردن و نگاهداري آب تصفيه شده در مخازن پوشيده مي‏توان از وجود اين اورگانيسم‏ها در آب مصرفي جلوگيري كرد . 
 جلبكهاي سمي تنها در آبهاي سطحي به مقدار زياد يافت مي‏شود در حاليكه پاروپايان ممكن است در آبهاي سطحي و چاه‏ها يافت شوند . اگر چه استفاده از صافي‏هاي شني اين اورگانيسم‏ها را از آب جدا مي‏كند ولي سم آزاد شده توسط جلبك در آب باقي مي‏ماند . استفاده از روشهاي دلمه سازي و عبور از صافي , كلرينه كردن و يا كربن فعال به مقداري كه معمولا در تصفيه آب بكار مي‏رود نيز نمي‏تواند سم جلبك‏ها را از آب جدا سازد . 
 آب لوله‏كشي شده در صورت وجود آلودگي با اين اورگانيسم‏ها در شبكه توزيع , مي‏توان با نگهداشتن كلر باقيمانده آزاد در حد 2-3 ميلي‏گرم در ليتر براي چند روز آلودگي را بر طرف نمود . توضيح آنكه با افزايش  غلظت كلر باقيمانده آزاد به ميزان 50 ميلي‏گرم در ليتر بمدت 15 دقيقه مي‏توان عمل ضد عفوني شبكه توزيع را انجام داد و سپس تخليه نمود كه در مدت 15 دقيقه ذكر شده مصرف اين آب جهت شرب مناسب نمي‏باشد . 
 براي جدا كرد اجساد اين اورگانيسم‏ها از ديوار لوله‏ها لازم است آب با سرعت در لوله ها جريان يابد و معمولا جدا كردن آنها از ديواره‏ها با استفاده از لوله پاك‏كن‏هاي اسفنجي پولي اورتان و يا تزريق هواي فشرده ميسر نمي‏باشد.
 كيفيت باكتريولوژيك :

•      در مبحث بررسي بهداشت آب بررسي كيفيت باكتريولوژيك از اهميت خاصي برخوردار مي باشد تا حدي كه وقتي سخن از بهداشت آب مي شود بيشتر بيماريهائي  كه از طريق ميكرارگانيزمهاي مختلف توسط آب قابل انتقال وانتشار هستند تداعي مي شود.

•      يك آب به ظاهر سالم و زلال ممكن است به انواع ميكرارگانيزمهاي بيماريزاي زنده آلوده باشد وبه همين دليل در هر شرايطي لازم است ما قبل از مصرف  ابتدا از سلامتي آب وعدم حضور ميكرارگانيزمها مطمئن شويم.زيرا حضور آلاينده هاي بيولوژيك بخصوص ميكرارگانيزمهاي بيماريزا در آب شرب مي تواند منجر به بروز اپيدمي وشيوع بيماريهاي مختلف شده وسبب خسارات جبران ناپذيري بشود .علائم يك اپيدمي قابل انتقال از طريق آب ،شيوع يكنواخت در سطح كل جامعه ودر بين تمام گروههاي سني وجنسي وطبقاتي همراه با ديسانتري وگاستروآنتريت حاد ودلپيچه مي باشد.

•      هنگام بررسي ومطالعه يك مورد شيوع بيماري انتقال يافته از طريق آب يا غذاي آلوده جمع آوري اطلاعاتي از قبيل علت ،يافته هاي آزمايشگاهي ،نحوه انتقال ،ميزان شيوع ،تاريخ ،متوسط طول زماني درمان ،طول مدت بيماري ، توزيع سني وجنسي ومرگ ومير ،حملات مجدد، تشخيص نهائي پزشكان و...جهت پيشگيري وكنترل بيماريها ضروري است.

•      بسياري از اپيدميهاي بيماريها ،از طريق افزايش ناگهاني بار آلودگي ميكروبي در شبكه توزيع آب شايع مي شوند وموارد زيادي تا بحال در سطح جهان گزارش شده است در حاليكه با وجود نظارت مستمر وكنترل دقيق كيفيت باكتريولوژيك آب مي توان از بروز اين حوادث براحتي پيشگيري نمود.بويژه اين نظارت وكنترل در مناطق جنگي ونظامي كه همواره مي تواند هدف ومورد تهديد ستون پنجم و دشمن باشد از اهميت زيادي بر خوردار است

•       


 بيماريهاي قابل انتقال از طريق آب

متداولترين بيماريهاي مرتبط با آب كه تا بحال گزارش شده اند وبعضي از آنها در عملياتهاي خرابكاري نيزقابل  مصرف هستند وموارد متعددي تا بحال گزارش شده است به شرح زير مي باشد:

كلرآ

تيفوئيد و پاراتيفوئيد(حصبه و شبه‎حصبه)

ديسانتريها

اسهال و ناراحتيهاي معدي روده‎اي

دومين ليست بيماريهايي كه بالقوه مرتبط با آب هستند عبارتند از:

هپاتيت عفوني                                         آسكاريازيس

تولارميا                                                آنكيلوستوميازيس

دراكونتيازيس                                         شيستوزوميازيس(بيلارزيا)

عفونتهاي چشم، گوش، بيني و گلو                سيانوزيس نيتراتي(مت هموگلوبين)

•      منشأ آلودگي و بيماريهاي ذكرشده ضرورتاً آب نيستكلرآ:

مهمترين بيماري قابل انتقال از طريق آب است كه منجر به مرگ و مير بالا طي مدت كوتاهي (كمتر از پنج روز) مي‎شود اين بيماري در بيست سال اخير در كشورهاي توسعه‎يافته تا حد زيادي كنترل و محدود شده است ودر حال حاضر در كشورهاي هند،چين،پاكستان،بنگلادش وامريكا بصورت آندميك بوده وعلي رغم اينكه بيماري وبا در آسيا تا حدي كنترل شده است ولي هنوز احتمال خطر وجود دارد وبروز اپيدمي وبا در اين كشورها بيشتر است وغالبا موارد شيوع كلرآ را در مناطقي داريم كه يا تصفيه فاضلاب انجام نمي شود وياخيلي ضعيف انجام مي گيرد .تصفيه آب شرب وتصفيه فاضلاب نقش موثري در پيشگيري از بيماري وبا دارد.

باكتري ويبريو كلراعامل بيماري وبا بين 15-5 روز مي تواند در آبهاي سطحي زنده بماند وآبهائي كه به اين باكتري آلوده شده اند وهمچنين مواد غذائي آلوده به مدفوع از جمله مهمترين عوامل انتشار وباي آندميك مي باشد.

انتروكسين ويبريو كلرا سبب از دست دادن 20 ليتر از مايعات بدن در مدت كوتاهي ميشود.وبهترين روش درمان آن جايگزين كردن مايعات از دست رفته در اولين فرصت ممكن وتجويز آنتي بيوتيك هاي استرپتومايسين وتتراسايكلين است كه در مدت كوتاهي موثر واقع مي شود.ولي همين آنتي بيوتيكها بدون جايگزين كردن آب از دست رفته مفيد نخواهند بود از طرفي افراد آلوده به وبا ناقليني هستند كه براحتي مي توانند موجب انتشار بيشتر آلودگي شوند لذا جداسازي وكنترل آنها در مهار اپيدمي بيماري وبا بسيار موثر است

•       

 و به معني قابل انتقال از طريق آب است. و آب ضرورتاُ حتي در تمام شرايط مسئول نيست.

•      تب تيفوئيد:

تب تيفوئيد طي قرن اخير با گزارش ميليونها مورد در آغاز قرن در سطح جهان ،يكي از جدي ترين بيماريها بوده است .باكتري سالمونلا تيفي عامل اين بيماري است واز طريق آب وغذا قابل  انتقال است ولي غالب اپيدميهاي اصلي مربوط به اين بيماري از طريق آلودگي آب در شبكه توزيع اتفاق مي افتد.البته خوردن شير وبستني آلوده وخريدن مواد غذائي آلوده از كيوسكهاي كنار خيابان بويژه در فصل تابستان هم از جمله عوامل موثر در شيوع اين بيماري بويژه بين كودكان مي باشنددر حاليكه رعايت بهداشت مواد غذائي در چنين شرايطي در كاهش موارد ابتلا بسيار موثر است.

پيشرفت اقدامات بهسازي محيط ،تصفيه آب وكنترل ونظارت بر شبكه توزيع آب وهمچنين واكسيناسيون كودكان تا حد زيادي از مرگ ومير اين بيماري تا حد يك نفر در ده هزار نفر كاسته است وتعداد آنها مرتب ر وبه كاهش است افرادآلوده به سالمونلا تيفي بعد از مدت كوتاهي دچار تب وبيماريهاي معده وروده اي  مي شوند.اين باكتري در مدفوع بيماران وحاملين سالم ديده مي شوند.وبا كمك ازمايش مدفوع وخون ويا كشت ادرار قابل تشخيص وشناسائي است.باكتري سالمونلا تيفي در رنج دمائي 46 -4 درجه زنده مي مانند.ودر دماي 56 درجه بعد از 20 دقيقه نابود مي شوند.اين باكتري در آبهاي سطحي يك روز تا دو ماه زنده مي مانندودر آب وخاك براي هفته ها يا ماهها مي توانند زنده بمانند وبا يخ زدن از بين نمي روند. تب پارا تيفوئيد هم كه باكتري سالمونلا پاراتيفي عامل ان است از جهت پخش ،علائم كلينيكي ،تشخيص،درمان وپيشگيري شبيه به تب تيفوئيد مي باشد.

 

ديسانتري ،اسهال ،ناراحتيهاي معدي وروده اي:

بعد از تب تيفوئيد ،انتقال عفونت معده روده اي،ديسانتري باسيلي ،وديسانتري آميبي از طريق مصرف آب آلوده قابل توجه هستند.ودر مناطق گرمسيري معمولا اين موارد از نظر تعداد بيشتر از تب تيفوئيد هستند.اپيدميهاي تب تيفوئيد معمولا همراه شيوع بيماريهاي گاستروآنتريت ،سالمونلازيس ويعضي مواقع شيگلوزيس مي باشند. مگسهاي خانگي هم در بروز وانتشار اين بيماري نقش دارند.

 پروتوزئرهاي بيماريزا:

يك عامل بالقوه بيماريهاي مرتبط با اب ارگاتنيزمهاي پروتوزئر است .از جمله پروتوزئر هاي بيماريزا مي توانيم آنتوموبا هيستوليتيكا عامل ديسانتري آميبي و ،ژيارديا لامبليا را نام ببريم .اين ارگانيزمها تا بحال علت تعداد زيادي از موارد شيوع گاستروآنتريت بوده اند.وفاضلاب آلوده به اين ارگانيزمها سبب انتقال تخمها وكيستهاي انگلهاي پروتوزئرهاوكرمها(كرم كدو ،كرمهاي پهن و..)داخل منابع تامين آب خام مي شوند ودر اين  شرايط ترك عمليات تصفيه آب واستفاده از فرايند ضد عفوني به تنهائي ،كافي نبوده وخطر آلودگي آب مصرفي را  زياد مي كند.

اسهال مسافرين :

عامل بروز اين بيماري باكتري اشرشياكلي و بعضي موارد شيگلا مي باشد وانتقال آن از طريق آب آلوده امكان پذير است .

ژيارديازيس:

اين بيماري غالبا در بين افرادي اتفاق مي افتد كه از منابع آبهاي سطحي آلوده براي مقاصد شرب خود استفاده مي كنند. كيست ژيارديا مقاوم به كلر بوده وخيلي از موارد شيوع آن مربوط به استفاده از آبهائي بوده است كه از فرايند كلرزني به عنوان فرايند اصلي تصفيه آب استفاده شده است .چون ضدعفوني به تنهائي براي حذف ژيارديا كافي نيست .

ژيارديا لامبليا به عنوان يك پروتوزئر فلاژله دار است ودر مدفوع انسان وحيوانات (به فرم كيست )به تعداد زياد يافت مي شود. 10 عدد ويا شايد كمتر،كيست زنده در آب شرب ،در واقع يك دز آلوده كننده يراي انسان محسوب مي شود .كيستهاي موجود در مدفوع بالغ بر 1000000  عدد در هر گرم مدفوع است ومي تواند ماهها در آب  شرب زنده بماند وحتي تا دماي 80 درجه را تحمل كند.آبهائي آلوده اي كه فرايندهاي تصفيه متداول شامل ته نشيني وفيلتراسيون  وضدعفوني راطي كرده اند فاقد كيست ژيارديا مي باشند.

بيماري ژيارديازيس در بسياري از موارد  در ارتباط با مصرف  آب شرب تصفيه نشده در مناطق خشك وبياباني مي باشد.موشهاي آبي وسگهاي آبي جزء ناقلين اصلي ژيارديا هستند كه ممكن است ومي توانند سلولها يا كيستهاي زنده را به منابع تامين آب منتقل كنند. در كل تمام آبهاي برداشت شده از رودخانه هاوجويبارها بويژه در مسافرتها واردوهاي رزمي وفعاليتهاي نظامي ،ابتدا بايد فيلتر شده وسپس با كمك كلر ويا ساير روشهاي ديگر مثل جوشاندن ويا يدزني و... ضدعفوني شوندوبعد به مصرف شرب برسندالبته در شرايط خاص جوشاندن روش مطمئني براي حذف ميكرارگانيزمهاي آب وتامين آب سالم مي باشد ونسبت به ساير روشهاي ديگر ترجيح دارد.

اندازه كيست ژيارديا بين 19 -8 ميكرومتر مي باشد.روش مطمئني براي كنترل ژيارديا در آب در دسترس  نبوده وآزمايشات به سختي قادر به بازيافت وتشخيص ژيارديا هستند.  

كريپتوسپوريديوزيس:

بارانهاي بهاري وآبهاي سطحي با ورود به منابع تامين آب شرايط آلودگي آب به كريپتوسپوريديوم را فراهم مي كنند.اين ميكرارگانيزم 14 برابر بيشتر از ژيارديا در مقابل اثرات كلر مقاوم است و ته نشيني و فيلتراسيون جزء روشهاي اصلي و واقعي حذف آنها مي باشد.

آميبيازيس:

آنتاموباهيستوليتيكا مهمترين عامل آميبيازيس بوده ويك پروتوزئر بيماريزا است كه ابتدا از طريق آب آلوده ويا مصرف غذاي آلوده ،به انسان منتقل مي شود.اين بيماري در مناطقي كه تصفيه فاضلاب بخوبي انجام مي شود بسيار كم وبندرت بروز ميكند.تصفيه ناكافي ونامطلوب فاضلاب واستفاده از آبهاي سطحي تصفيه نشده وآلوده جهت شرب ،معمولا مهمترين دلايل بروز موارد بيماري آميبيازيس مي باشد.عامل آميبيازيس بوسيله فيلتراسيون معمولي ونرمال  وسپس كلرزني حذف مي شود ،اما بوسيله كلرزني معمولي تنها ،نابود نمي شود

گاستروآنتريت :

شيوع گاستروآنتريتهاي قابل انتقال از طريق آب ،اغلب غير قابل تشخيص بوده وشناسائي آنها به سختي ممكن است واپيدميهاي آن 2 - 1 هفته طول مي كشد.

عفونتهاي ويروسي:.

در بين عفونتهاي ويروسي عفونت هپاتيت A وپوليو ميليت حائز اهميت بوده وهنوز روش سريعي براي شناخت آنها يافت نشده است و روشهاي ممبران فيلتر(MF ) ومحتملترين تعدادباكتريها (MPN)كه براي شناسائي باكتريهاي شاخص آلودگي آب يعني كليفرمهاي مدفوعي (اشرشياكلي )امروزه كاربرد دارند ،بهترين روش ارزيابي براي بررسي حضور ويروسها مي باشند.ودر صورتي كه نتيحه آزمايشهاي انجام شده به روشهاي مذكور مثبت باشد احتمال حضور ويروسها نيز وجود دارد.

كلريناسيون آبهاي تصفيه شده با زمان ماند حداقل 30 دقيقه وبا كلر باقي مانده حداقل 5 0 ميلي گرم در ليتر مي تواند سبب نابودي وغير فعال نمودن ويروسها شود.يد زني ،برم زني وازن زني.هم در غير فعال كردن ويروسها موثرند.

ارگانيزم شاخص :

طي 30 سال گذشته تا بحال  بهترين ارگانيزم شاخص براي تعيين احتمال آلودگي آب ،باكتريهاي گروه كليفرم بوده اند كه در بين آنها شاخص اصلي آلودگي آب ،باكتري اشرشياكلي مي باشد. تعداد زيادي در روده انسان وجود دارند ودر حالت معمولي بيماريزا نيستند.تست كليفرم يك تست مطمئني است كه احتمال آلودگي آب به مدفوع وبه دنبال آن حضور عوامل بيماريزا در آب را نشان مي دهد.

علل شيوع بيماريهاي مرتبط باآب :

با بررسي انجام شده در خصوص علل شيوع اپيدميهائي كه از طريق آب طي سالهاي اخير در جهان بويژه كشورهاي آسيائي وامريكا اتفاق افتاده ،مهمترين علل شيوع بيماريهاي مرتبط با آب به شرح زير تقسيم بندي مي شوند:

الف)عدم وجود شبكه جمع آوري  وتصفيه خانه فاضلاب ويا ضعف تصفيه فاضلاب

ب)عدم تصفيه آب شرب مصرفي وياضعف در تصفيه آب

ج)آلودگي ثانويه آب در شبكه توزيع از طريق نشت فاضلاب به داخل آنها

د)عدم وجود كلر باقي مانده كافي در شبكه توزيع آب

ه)تغييرات ناگهاني كيفيت آب اوليه بخصوص كيفيت باكتريولوژيك آن

و)عدم وجود نظارت لازم ومستمروكافي بركيفيت آب مصرفي

ز)عدم حفاظت كافي از منابع تامين آب وشبكه توزيع آب

ح)عدم انجام اقدامات بهسازي ضروري براي جلوگيري از آلودگي آب در منابع وشبكه توزيع آب

روشهاي پيشگيري موثر از شيوع بيماريهاي مرتبط با آب :

الف )بايد آب مصرفي ضرورتا در هر شرايطي قبل از مصرف ضدعفوني شود ودر صورتيكه آب آلودگي ميكربي داشته باشد ،نيازمند تصفيه وضدعفوني موثر است.

ب)منبع تامين آب با انجام اقدامات بهسازي مناسب بنحوي كه از آلودگي آب جلوگيري كند حفاظت شود.

ج)تصفيه هاي لازم براي آب با توجه به كيفيت اوليه آب خام انجام شود.

د)اقدامات لازم براي پيشگيري از آلودگي آب در شبكه توزيع (بصورت لوله كشي -بصورت تانكري و...)به منظور حفاظت مطمئن شبكه ،پيش بيني شود.

ه)نظارت وكنترل دائم بر كيفيت آب مصرفي اعمال شود.انجام اينگونه اقدامات حفاظتي بويژه در تامين آب مراكز نظامي از اهميت بيشتري برخوردار است ،زيرا در جنگها وتخاصمات يكي از روشهائي كه ممكن است توسط دشمن بر عليه نيروهاي خودي  استفاده شود ،حملات بيولوژيك است ويكي از منابعي كه مي تواند هدف خوبي براي دشمن باشد منابع آب شرب وشبكه توزيع آب است .معمولا اينگونه حملات مخفيانه وبصورت عمليات خرابكاري انجام مي شود وجامعه ائي كه هدف اين حمله قرار مي گيرد،قادر به تشخيص اينگونه حملات نيست وچه بسا هرگز كشف نشوند .حتي دشمن براي حفاظت عوامل بيماريزا در مقابل كلر ،با افزودن مواد شيميائي وبكارگيري ساير روشها ،ابتدا كلر باقي مانده آب را خنثي كرده وبعد منابع وشبكه توزيع آب را آلوده مي كند. اينگونه عمليات خرابكاري بزرگترين خطر تهديد كننده چاهها و مخازن  وشبكه توزيع آب شرب مي باشد كه طي آن عامل بيماريزا مستقيم به داخل آب تزريق مي شود.با توجه به مطالب فوق حفاظت كامل وهمه جانبه آب از منبع توليد ومحل برداشت اصلي تا محل مصرف وپوشاندن درب مخازن آب وجلوگيري از توقف آب در مناطقي از شبكه كه در انتهاي خط قرار دارند. 

وهمچنين نظارت وكنترل مستمر بر كيفيت آب جزء ضروريات مي باشدتا بتوانيم از هرگونه اپيدمي احتمالي بطور موفقي پيشگيري كنيم.حتي وجود لوله كشي آب هيچگاه دليل بر سالم بودن آب نيست چون ممكن است نشت فاضلاب به داخل آب لوله كشي شده در بين مسير انتقال،سبب آلودگي آب شود.به همين دليل موارد زيادي تا بحال گزارش شده كه حتي داخل شهرها در كشورهاي در حال توسعه آبهاي لوله كشي نشده كلرزني شده ، سالمتر از آبهاي لوله كشي شده كلرزني شده بوده اند.

آب مورد استفاده جهت مصارف بهداشتي وشستشو هم بايد سالم وعاري از عوامل بيماريزا باشد تا از شيوع بيماريهاي قابل انتقال از طريق آب پيشگيري شود.تحقيقات انجام شده در اين زمينه ثابت كرده اند كه بسياري از مردم با شستن دست وروي خود در آبهاي آلوده به انواع باكتريها وانگلهاي مدفوعي آلوده شده اندودر اين خصوص هم نظاميان مستثني نمي باشند.

نتيجه اينكه مسئولين موظف به تامين آب شرب سالم وكافي تحت نظارت وبا تاييد مسولين بهداشتي ،براي نيروهاي تحت امر خود هستند ودر قبال آن مسئوليت مصرف كنندگان ونيروها هم بسيار مهم بوده واستفاده صحيح وبهينه از آب وجلوگيري از هدر رفتن واسراف آب مي باشد.

 

منابع آب در دسترس و اولويت بندي انتخاب آنها

شناسائي و انتخاب دقيق منابع آب نقش بسيار مهم وموثري در كاهش بروز مشكلات وبيماريهاي مرتبط با آب دارد.هواره آبي كه از كيفيت سالمتري برخوردار بوده وتامين آن براي مصرف كننده باهزينه كمتري امكانپذير باشد نسبت به ساير منابع آب  اولويت دارد. البته بررسي دقيق شرايطي كه در آن قرار گرفته ايم با توجه به مسئله كمبت وكيفيت آب وهزينه تمام شده به ازاي هر ليتر آب بسيار ضروري مي باشد.اولويت بندي انواع مختلف منابع آب به شرح زير مي باشد.

1-اولويت اول بامنابع آبهاي زيرزميني است كه باگذشتن از لايه هاي زمين كمترين آلودگي را باخود دارند.غالبا با انجام فرايند ضدعفوني (كلرزني )داراي كيفيت مطلوب براي شرب مي شوند.منابع آبهاي زيرزميني شامل آب چشمه ها ،قناتهاوچاههاي آب ميشوند.ودر بسياري از مراكز نظامي ممكن است اينگونه منابع آب در دسترس باشد و براي استفاده مطلوب از آنها انجام اقدامات بهسازي چاهها ، ،قنوات ويا چشمه ها ضروري است .

از جمله مهمترين اين اقدامات بهسازي براي چاهها وقناتها وچشمه ها عبارتنداز:

- بازديدبهداشتي اطراف منبع آب واطمينان از عدم وجود آلودگي در بالادست منبع آب

-ايجاد سكوي بتني سر چاه وايجاد نهرهاي زهكش اطراف منابع آب جهت جلوگيري از ورود آبهاي سطحي وهدايت آن به مسيرهاي ديگر

-،بستن درب چاه ومحفظه خروجي آب واشتفاده از لوله براي هدايت آب ازمظهر قنات وچشمه به بيرون، بگونه اي كه امكان دسترسي سايرين اعم از انسانهاو حيوانات به داخل چاه ،قنات و،چشمه بهسازي شده نباشد.

-،جلوگيري از تابش نور خورشيد به داخل مخزن آب چشمه و.نرده گذاري وحفاظ بندي اطراف چشمه ومظهر قنات به شعاع 50 متر براي جلوگيري از دسترسي حيوانات به آنها وپيش بيني محل خاصي براي آبخوري حيوانات در جائي كه ضرورت دارد.

- انجام كلرزني آب قبل از مصرف2- اولويت دوم انتخاب منابع آب در دسترس، آبهاي سطحي رودخانه ها ودرياچه هاي آب شيرين است كه علاوه بر ضد عفوني نيازمند تصفيه متداول شامل فلوكولاسيون ، اختلاط سريع ،ته نشيني وفيلتراسيون مي باشدونسبت به اولويت اول هزينه هاي بيشتري لازم دارد.

3- اولويت سوم استفاده از منابع آب شور در صورت نبودن آبهاي زيرزميني وسطحي مي باشد.در اين خصوص هزينه تامين آب بسيار بالاست.

البته در بعضي شرايط بنا به ضرورت وبه علت نبودن منابع آب مناسب ممكن است مجبور به استفاده از آب باران براي تامين آب شرب شويد ،معمولا در چنين مناطقي آب باران را در آب انبارها ئي جمع آوري مي كنندواكثرا آب آنهاآلوده وغير قابل شرب مي باشد.لازم است در چنين شرايطي براي مصرف شرب ابتدا آب را با صاف كردن از وجود هر گونه ذرات معلق پاك كنيد وپس از جوشاندن وضدعفوني مصرف نمائيد.

با توجه به سرانه مصرف حداكثر 20 ليتر براي شرب وتهيه غذا ،به ازاي هر نفر در روز در  شرايط كم آبي وسخت مي توان آب شرب مورد نياز را بصورت بطريهاي بسته بندي شده كه در كارخانه هاي مطمئني پر شده اند تامين كرد وبراي ساير مصارف بهداشتي ونظافت وشستشو از منابع آب موجود در منطقه كه كيفيت ميكروبي وفيزيكي خوبي دارد استفاده نمودودر واقع استفاده از دو سيستم جدا در صورتي كه از نظر اقتصادي مقرون به صرفه وبا توجه به شرايط امكان پذير وقابل توجيح باشد.براي نيروهاي نظامي مستقر در يك اردوگاه ويا مقر نظامي تامين حداقل 80 - 60 ليتر آب در روز براي هرنفرجهت مصارف شرب وبهداشتي و..ضروري است .

4- يكي ديگر از اولويتهائي كه ممكن است در بعضي شرايط مجبور به استفاده از آن شويم آب كردن يخها براي تامين آب مصرفي مي باشد كه احتمالا در دسترس هستند.در اين صورت هم لازم است آب حاصل از ذوب يخهارا ابتدا جوشانده وبعد از ضدعفوني كردن مصرف كرد.

روشهاي ضد عفوني آب شرب :

ضدغفوني آب شرب قبل از مصرف ،فرايندلازم الاجراي تصفيه آب است .

روشهاي مختلفي با توجه به امكانات موجود ،جهت ضدعفوني آب شرب كاربرد دارند كه تعدادي از آنها را به شرح زيرمعرفي مي شوند:

الف)كلرزني:

كلر ومشتقات آن شامل گازكلر ،دي اكسيدكلر،هيپوكلريت كلسيم بصورت پودر- گرانول وقرصهاي كلروكلرآمينها، در حد گسترده اي جهت ضدعفوني آب مورد استفاده قرار مي گيرند.كلرزني روش ساده وآسان وكم خطر وبسيار موثر در از بين بردن ميكرارگانيزمها و در دسترس وارزان مي باشد كه باقي مانده قابل اندازه گيري جهت نابودي آلودگيهاي ثانويه احتمالي در آب داردكه به آساني در آب قابل اندازه گيري است..

ب)استفاده از اشعه اولترا ويوله :

استفاده از اشعه ماوراي بنفش براي ضدعفوني آب شرب  در حال حاضر نسبت به كلرزني روشي گران محسوب مي شود.در اين روش ميكرارگانيزمها در برابر تابش اشعه ماوراي بنفش توليد شده توسط لامپهاي اولتراويوله، قرارمي گيرند ونابود مي شوند.باقي مانده جهت از بين بردن آلودگيهاي ثانويه احتمالي در آب نداردوهنگامي كه از اين روش استفاده شود نيازي به استفاده از كلرزني نمي باشد 

كاربرد اشعه ماوراي بنفش براي محيط زيست ضرري ندارد.در مواردي كه از سلامت شبكه آبرساني مطمئن باشيم  وفاصله محل مصرف تا محل اشعه زني به آب  زياد نباشد مي توانيم از اين روش استفاده كنيم .

ج)جوشاندن :

احتمالا اولين روش گندزدائي  وسالم سازي آب شرب بوده است ودر شرايط خاص كه امكانات در دسترس نمي باشد روش مطمئني جهت سالم سازي آب است .جوشاندن آب براي مدت 20 - 5 دقيقه بسته به اينكه در چه ارتفاعي از سطح دريا قرار داشته باشيم جهت گندزدائي و سالم سازي آب انجام مي شود.در مسافرتها واردوهاي رزمي ومواردي كه در منطقه ائي غريب هستيد واطمينان كافي در خصوص سلامتي كامل آب شرب نداريم ويا با قطع آب مواجه مي شويد بكار گرفته مي شود.حتي وقتي كه مجبور به استفاده از آب باران براي مصرف  شرب شويد بايد ابتدا آب راجوشانده وبعد مصرف نمائيد.

د)يد زني:

بكارگيري نمكهاي يد جهت ضدعفوني آب شرب ،روشي انتخابي براي پيشگيري از كاهش يد در بيشتر مناطق روستائي مي باشد.در صورت كاربرد يد ،لازم است قبل وشش ماه بعد  از  يدزني آب ،هورمونهاي مرتبط با تيروئيد در خون وادرار اندازه گير ي وبررسي گردد.تا بحال يدزني جهت كاهش بيماري گواتر از 69% تا 25% موثر بوده است .

يد عنصر كم كحلول در آب است وهيپويدات پتاسيم بيشتر از ساير نمكهاي يد در آب محلول بوده وبه همين دليل كاربرد بيشتري داشته است .

مقدار يد باقي مانده در آب جهت ضدعفوني موثر 1 ميلي گرم در ليتر مي باشد.در صورتي كه يد در حد گسترده اي جهت ضدعفوني آب كاربرد داشته باشد،اثرات منفي فيزيولوژيكي روي فعاليت غده تيروئيد

خواهد داشت وضمنا هزينه آن هم بالاست وكنترل ونظارت دائمي نياز دارد وكمتر توصيه مي شود وبا توجه به اينكه بطور طبيعي مقادير آن در منابع آب بسيار كم است ووجود يددر آب شرب به عنوان عناصر جزئي ضرورتي ندارد وبه همين دليل، استانداردي براي آن ارائه نشده است.

ه)ازن زني:ازن اكسيدكننده قوي است كه در تصفيه آب جهت ضدعفوني وكنترل رنگ ومزه وبو بكارمي رود.هزينه تهيه وتوليد آن بالا بوده وباقي مانده قابل اندازه گيري در آب نداردتا بتواندآلودگيهاي ثانويه رانابود كند.

ادامه مطلب ...
امیرحسین محمدحسینی بازدید : 56 چهارشنبه 16 بهمن 1392 نظرات (0)

همواره بایستی تلاش دراین راستا باشد که تا حد امکان از خالص ترین منابع آب برای شرب استفاده شود، حتی اگر این امر به قیمت انتقال آب از مسیرهای طولانی و رساندن آن به مصرف کننده یا تصفیه اندک ویا بدون تصفیه تمام شود. همچنین برای حفظ کیفیت آب مراقبت از منابع آب بسیار ضروری است.اما با این وجود همه ی منابع طبیعی آب برای مطابقت با استانداردهای موجود جهت تامین آب آشامیدنی معمولا نیازمند تصفیه اند.

فرایندهایی که برای تصفیه آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گیرند،بستگی به کیقیت آب منبع استفاده شده دارد.بیشترآبهای زیر زمینی صاف وعاری از عوامل بیماری زا و همچنین فاقد مقادیر قابل توجهی از مواد هستند.این قبیل آبها را می توان با استفاده از حداقل مقدار کلر برای جلوگیری از آلودگی شبکه توزیع ، در سیستم های آب آشامیدنی مورد استفاده قرار دارد. اما ممکن است بعضی از آبهای زیر زمینی حاوی مقدار زیادی از جامدات محلول، گازها و یا مقادیر اضافی آهن ، منگنز ،و یا حتی مواد آلی و میکروبی باشند که در این صورت به فرایند های تصفیه ی پیچیده نیاز می باشد،سیستمهای تصفیه معمولا مورد استفاده  قرار می گیرد (برای مصرف شرب) عبارتند از:

1-هوادهی

2-سختی گیری

3-فیلتراسیون

4-گندزدایی

5-ذخیره سازی

 آبهای سطحی غالبا دارای تنوع بیشتری از آلاینده ها نسبت به آبهای زیر زمینی هستند و به همین دلیل فرایند های تصفیه ممکن است برای این قبیل آبها پیچیده تر باشند. بیشتر آبهای سطحی دارای کدورتی  بیش از مقدار تعیین شده توسط استانداردهای آب آشامیدنی می باشند.هر چند جریانهای آبی که با سرعت زیاد در حرکتند ممکن است دارای مواد بزرگتر به حالت معلق باشند.اما بیشتر جامدات در اندازه کلوئیدی بوده و برای جداسازی آنها استفاده از فرایندهای تصفیه مورد نیاز است.سیستم های تصفیه که به طور معمول مورد استفاده قرار می گیرد عبارتند از:

1-آشغالگیر

2-تصفیه شیمیایی مقدماتی

3-ته نشینی مقدماتی

4-هوادهی

5-انعقاد و لخته سازی

6-سختی گیری

7-فیلتراسیون

8-جذب سطحی

9-فلوئورزنی-فلوئورزدایی

10-تثبیت

11-گندزدایی

آشغالگیر

با توجه به ورود ذرات مختلف در آب ورودی به تصفیه خانه ها, به ویژه ریزش برگ در فصول مختلف سال, در صورت ورود این ذرات به سیستم تصفیه خانه موجب آسیب دیدگی یا گرفتگی پمپها, شیرآلات, خطوط لوله و سایر متعلقات می گردد. لذا به منظور جلوگیری از ورود این گونه ذرات به واحدهای تصفیه خانه می بایست از سیستم آشغالگیری مناسب(Screening) استفاده گردد.
در حال حاضر آشغالگیرهای مورد استفاده در کانالهای آب تصفیه خانه ها بصورت صفحه مشبک (Perforated plate) و یا صفحه میله ای(Bar Screen) ساخته شده و با زاویه نصب  45 الی 60 درجه در مسیرکانال انتقال آب یا فاضلاب قرار می گیرند. این آشغالگیرها اکثراً توسط بهره بردار به صورت دستی و با استفاده از چنگک تمیز می گردد. در برخی موارد نیز این آشغالگیرها از نوع مکانیکی و مجهز به قاب و چنگک جمع آوری آشغال می باشد.

لذا با توجه به اینکه در اکثر مواقع حجم زیادی از ذرات و جامدات در آب ورودی به تصفیه خانه وجود دارد, عدم جمع آوری مداوم آنها موجب مسدود شدن سریع آنها گردیده و می بایست به طور مداوم تمیز گردند. علاوه بر این بسیاری از ذرات ریز و باریک, با عبور از این گونه آشغالگیرها, وارد سیستم تصفیه خانه می گردد. لذا به منظور رفع این مشکلات و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا می توان از سیستمهای آشغالگیری مدرنتر استفاده نمود که علاوه بر راندمان بالا در جداسازی ذرات و آشغالهای ریـــز, دارای قابلیت تمیـــز شدن خودکار (Self Cleaning) می باشند. لذا از این گونه سیستمـها, می توان به آشغالگیــــرهای پلکانی (Step Screening) اشاره نمود.

سیستم SSF دارای عملکرد بسیار ساده و قابلیت نصب در کانالهایی با عمق زیاد می باشد. سیستم پیشنهادی از جنس استیل ضدزنگ (Stainless Steel) ساخته شده و مجهز به تمیز کننده خودکار می باشد به طوری که علاوه بر راندمان بالا در حذف آشغالها و ذرات موجود در آب, به طور همزمان آشغالهای جمع آوری شده را منتقل وتخلیه می نماید.

یک مدل معمول از سیستم Step Screen سیستمی است که با زاویه متغیر در حدود 40 تا 53 درجه در کانال نصب گردیده و لذا می توان با توجه به شرایط محل نصب همچون عمق کانال و محدودیت فضا, شیب آن را تنظیم نمود. ارتفاع سطح تخلیه در حدود 5/3 متر بالاتر از کف کانال می باشد.

00



مشخصات و نحوه عملکرد دستگاه:

ساختار این سیستم بدین صورت است که تیغه ها با فواصل 3 تا 6 میلیمتر از یکدیگر و در ردیفهای موازی به صورت پلکانی بر روی هم قرار گرفته و بدین صورت صفحات حصیری شکل با ساختار پلکانی را تشکیل می دهند. این صفحات توسط موتوری بر روی یک زنجیر و چرخ دنده حرکت می نماید. آشغالها و ذرات (ذرات با اندازه بزرگتر از فاصله میان تیغه ها) موجود در آب در حین عبور از میان تیغه ها, توسط صفحات متحرک به صورت پیوسته و اتوماتیک حذف و از آب خارج می گردد.

لازم به ذکر است اتصالات مکانیکی این سیستم به گونه ای طراحی گردیده که با عملکرد مداوم و 24 ساعته آن، بدون نیاز به روغنکاری یاتاقانها, با توجه به حرکت موازی و دقیق تیغه ها (    Lamella) در طول مسیر عملکرد آن را تضمین می نماید

 

 

مزایا و ویژگیهای سیستم آشغالگیر Step Screen :

-        قابلیت عبور جریان زیاد آب.

-        ایجاد حداقل افت فشار.

-        راندمان بالا در حذف آشغال و ذرات موجود در آب.

-        قابلیت حذف ذرات ته نشین شده از کف کانال.

-        مقاومت بالا به مواد خورنده از جمله اسید.

-        کنترل بو با توجه به اینکه در محفظه بسته قرار دارد.

-        عدم انسداد صفحات آشغالگیر توسط دانه ها و ذرات.

-        عملکرد و نگهداری آسان (Maintenance Free).

-        هزینه پائین بهره برداری.

 
تجهیزات انتقال آشغال :

جهت جمع آوری و انتقال آشغالهای خروجی از آشغالگیرها می بایست از یک سیستم انتقال دانه استفاده نمود. آشغالهای خروجی از آشغالگیرها توسط این سیستم به خارج از کانال انتقال می یابد.

این سیستم شامل یک شفت حلزونی شکل بوده که در داخل یک محفظه قرار دارد. تمامی قطعات این سیستم نیز از جنس استیل ضدزنگ (Stainless Steel) ساخته شده و طول استاندارد آن4-6 متر می باشد.

  آشغالگیر دستی
آشغالگیرهای دستی  شامل دو نوع شبکه ریز و شبکه درشت می باشد.
آشغالگیرهای شبکه درشت، ذرات بزرگ جامد را از فاضلاب حذف می کند.
آشغالگیرهای شبکه ریز، نوعا برای حذف موادی بکار می روند که ممکن است در ادامه روند تصفیه مشکلات نگهداری و عملکردی ایجاد  کند.

اندازه گیری دبی

تعریف دبی

INDEX21 دبی یک سیال اعم از مایع یا گاز یا مخلوط دو فازی آنها به صورت نرخ حجمی جریان یا نرخ جرمی جریان سیال تعریف می شود. به عبارت دیگر دبی یک سیال(Q) میزان جرم یا حجم عبوری سیال از یک سطح مشخص در واحد زمان می باشد. یعنی:INDEX23

 همان طور که در روابط فوق دیده می شود  این کمیت تابع چگالی سیال ، سرعت سیال و مساحت سطح مقطعی است که سیال از آن عبور می کند.

سیستمهای کانال باز (Open Channel)

اصولا مسیر های حرکت سیال به سه دسته تقسیم می شوند.مسیرهای کاملا محدود مانند لوله ها، مسیرهای نیمه محدود مانند رودخانه هاو مسیرهای غیر محدود مانند خروجی فن ها. موضوع این بحث اندازه گیری دبی سیالات جاری در مسیر های نیمه محدود یا کانالهای باز می باشد.جریان رودخانه ها، آبراهها ، کانالهای آبرسانی  و حتی لوله های نیمه پر جزء این دسته قرار می گیرند.

دانستن دبی جریان آب در کانالهای باز در مسائلی مانند تقسیم آب در زمینهای زراعی، کنترل و پیش بینی سیلابها و مسائل ناو بری دریایی اهمیت ویژه ای دارد.لذا در اندازه گیری دبی  این سیستمها روشهای متعدد از ساده و کم خرج تا روشهای گران قیمت و پیچیده وجود دارد.

البته دبی سنجی در کانالهای باز بیشتر مبتنی بر روشها است تا سنسو رها. در هر حال نمونه های خاصی از این روشها دارای مبدل ولتاژ ومدارات بهسازی است که در جای خود بررسی شده اند وبرخی نمونه های تجاری آنها ارائه گردیده است .

مبانی علمی و تئوری انواع روشهای دبی سنجی در کانال باز

روشهای کلی

         ¬ روشهای مبتنی بر ارتفاع سیال و مساحت مقطع کانال

         ¬ روشهای مبتنی بر سرعت سیال و مساحت مقطع کانال

         ¬ روشهای مبتنی بر رقیق سازی                                      

روشهای مبتنی بر ارتفاع سیال و مساحت مقطع کانال(Head Area Methods):

در این نوع روشها به کمک یک ساختار خارجی شکل مسیر سیال تغییر داده می شود و در نتیجه ی آن ارتفاع سیال در کانال از حالت عادی تغییر می کند. با اندازه گیری این تغییر ارتفاع و دانستن مساحت سطح مقطع کانال می توان با توجه به معادلات فیزیکی حاکم بر هر ساختار ، دبی جریان عبوری از کانال را محاسبه نمود . انواع ساختارهای موجود در زیر آمده است.

1 -Weirs 

2- Sluice Gates

3-  Flumes

  روشهای مبتنی بر سرعت سیال و مساحت مقطع کانال(Velocity Area Methods):

 در این روشها دبی حجمی جریان سیال به وسیله اندازه گیری دو کمیت سرعت متوسط  و مساحت سطح مقطع عبوری سیال محاسبه می شود. این روش ها بیشتر در کانالهای با عرض پهن بکار رفته و معمولا با آزمایشهای متعدد در محلها و عمقهای مختلف سیال همراه است. تئوری و روشهای اصلی این نوع دبی سنجی در زیر آمده است:

 



 1-Velocity Area Integration by Current Meters

2- Electromagnetic Method

3-Ultrasonic Method

 

روش مبتنی بر رقیق سازی (Dilution Gauging)

در این روش که بیشتر در کالیبراسیون دبی سنجها به کار می رود از تزریق یک ماده قابل تعقیب مانند نمک های رادیو اکتیو به سیال در حال حرکت و اندازه گیری درجه رقیق شدگی محلول حاصل با معادلات ویژه ای  دبی سیال اندازه گیری می شود.

  نرم افزارهای محاسبات و شبیه سازی رفتار سیالات در کانالهای باز  

Open Channel Flow Software - Free download available

FLOW-3D :Flow Modeling software

Geometric mean calculator for open channel data

Bernoulli Equation Calculator with Applications

 در بسیاری از انواع روشهای دبی سنجی در کانالهای باز نیازی به استفاده از ترانسدیوسرهای ولتاژ یاا جریان نیست.ولی در روشهایی مثل روش الکترومغناطیسی یا خروجی جریان سنجها این ترانسدیوسر ها وجود دارند.

انعقاد و لخته سازی

یکی از ناخالصی های مهمی که در آبهای سطحی وجود دارد و باید نسبت به حذف آن اقدام نمود، مواد کلوئیدی است. این مواد باید به طریقه مناسب حذف شوند تا آب زلال و با کدورت پایین مطابق استانداردها تحویل مصرف کننده گردد. روش متداول حذف کدورت، رسوب دهی شیمیایی کلوئیدی با استفاده از مواد منعقد کننده است.



هدف از عمل کواگولاسیون یا انعقاد

هدف ایجاد ذرات درشت تری در آب است تا حدی که این ذرات بتوانند در واحد های ته نشینی و صافی از آب جدا شوند. زیرا ذرات زیر معلق در آب مانند کلوئید ها به علت باردار بودن سطح  ذرات در آب معلق می مانند و باید روشی اتخاذ نمود که بار سطحی ذرات خنثی شد ، ذرات می توانند به یکدیگر نزدیک شده و پس از برخورد به هم بچسبند و تحت نیروی جاذبه رسوب نمایند . فرایند کواگولاسیون دقیقا  چنین کاری را انجام می دهند .

 به عبارت دیگر کواگولاسیون  بار ذرات را خنثی می کند و ذرات پس از این عمل قادر به دفع یکدیگر نیستند . البته همیشه عمل کواگولاسیون همراه با عمل فلوکولاسیون است ، در واقع عمل فلوکولاسیون مکمل عمل کواگولاسیون است.

فلوکولاسیون عملی است که در آن ذرات ریز و معلق و بدون بار ( که پس از عمل کواگولاسیون حاصل شده است ) با کارایی بیشتری به یکدیگر چسبیده و ذرات بزرگ تری را بوجود می آورند ، این ذرات بزرگ را اصطلاحا FLOC می نامند و این عمل را فلوکولاسیون می گویند. البته ذرات پس از عمل فلوکولاسیون بلا فاصله ته نشین می شوند و  عمل Sedimentation   انجام می گیرد. بنابر این ته نشینی عبارت است از جدا سازی فیزیکی ذرات که در آب پس از کواگولاسیون و فلوکولاسیون  انجام گیرد ، فقط ذرات نسبتا درشت رسوب کرده و جدا می شوند .

به طور کلی جریان ته نشینی ذره قابل ته نشینی دارای دو مکانیسم است :

ذره سازی پری کنیتیک prekinetic : که در آن پتانسیل – الکتریکی سطحی ذره کاهش یافته و قوه جاذبه ذرات بیشتر شده و به هم می چسبند . برای این کار باید یون های ماده ذره ساز وجود داشته باشد تا عمل انجام گردد.

ذره سازی ارتو کینتیک  ortokinetic : که در آن ذره شیمیایی تشکیل شده در حال ته نشینی ذرات دیگر مانند کلوئید ها را به خود گرفته و بزرگتر شده و ته نشین میشوند باید توجه داشت که در مکانیسم اول بار الکتریکی بیشتر موثر است و در مکانیسم دوم اندازه ذرات .

در هر صورت فلوکی که در اثر واکنش های کواگولانت ها در آب ایجاد می شود بسیار سنگین است و به همین جهت بلا فاصله بعد از تشکیل شروع به ته نشینی می کند . در زمان سقوط ، این فلوک ها مواد معلق ناخالص را به خود گرفته و همراه آنان ته نشین می شوند و به تدریج اندازه آنها بزرگتر می گردد . طی این مرحله بعضی از باکتری ها هم همراه این فلوک ها گرفته شده و تعدادشان در آب تقلیل می یابد. سطح فلوک ها  به اندازه کافی برای گرفتن  ذرات کلوئید و مواد آلی موجود در آب وسیع است .

راندمان عمل تشکیل ذرات و ته نشینی آنها بستگی به عوامل مختلف به شرح ذیل دارد:

         ¬  مقدار ماده منعقد کننده     dosage of coagulant

         ¬  نوع ماده منعقد کننده      feeding the coagulant

         ¬  مخلوط شدن  mixing

         ¬  میزان pH     pH value

         ¬  سرعت    velocity   

         ¬  حرارت  temperature

 

            -   مقدار ماده منعقد کننده

میزان کواگولانت باید به اندازه ای باشد که مقدار کدورت آب تا حد 10تا 25 ppm   تقلیل باید .

         ¯  نوع ماده منعقد کننده

معولا کواگولانت ها به صورت پودر یا محلول مورد استفاده قرار می گیرند که نوع محلول آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

         ¯ اختلاط

کواگولانت ها باید به طرز صحیحی با آب مخلوط شده و محلول یک نواختی را بوجود آورند . د ر آغاز 30 تا 60 ثانیه اختلاط سریع انجام می گیرد. هرچه اختلاط بیشتر باشد انعقاد بهتر و سریعتر انجام خواهد شد. در عمل برای بهتر مخلوط شدن آب و فاضلاب با ماده کواگولانت یک حرکت مارپیچی در آن حین تزریق دارو بوحود می آورند . لازم است همواره از موادی که ارزان تر  و راحت تر در دسترس قرار می گیرند استفاده شود.

         ¯  میزان pH

با در نظر گرفتن کیفیت آب و ماده منعقد کننده باید میزان pH   مناسب مشخص گردد. میزان pH باید مرتبا در آزمایش گاه اندازه گیری شود . معمولا برای کم کردن اسیدیته آب به آب آهک و برای کاهش قلیائیت به آن اسید سولقوریک اضافه میشود .

         ¯  سرعت

به فلوک ها باید اجازه داد که پس از اختلاط سریع به آرامی به طرف پایین سقوط نمایند . زیرا حرکت آرام فلوک ها در نهایت باعث برخورد آن با ذرات دیگر شده و فلاک ها از نظر اندازه بزرگتر می گردند . فرایند کواگولاسیون و فلوکولاسیون شدیدا تحت تاثیر مشخصات فیزیکی آب و ترکیبات و درجه حرارت آن می باشد.

 



         ¯  حرارت

آزمایشات زیادی در مورد تاثیر حرارت بر عمل کواگولاسیون  انجام شده و ثابت گردیده که وقتی حرارت نزدیک صفر باشد در عمل کواگولاسیون اختلال ایجاد می شود زیرا تمایل ذرات به تشکیل فلوک و ته نشین شدن کاهش یافته  و بیشتر آنها از لابه لای ماسه های صافی نفوذ خواهد نمود. ویسکوزیته هم زیاد می شود که شاید مربوط به کاهش سیالیت آب در اثر کم شدن درجه حرارت  باشد . سرعت فعل و انفعالات شیمیایی نیز در اثر کاهش درجه حرارت کاسته می شود . مقدار تزریق ماده کواگولاسیون در تابستان و زمستان فرق می کند  و اصولا مقدار مورد نیاز آن با درجه حرارت نسبت عکس دارد.

         ¯ انعقاد

ذرات لخته شونده در سوسپانسیونهای رقیق که خواص سطحی شان به گونه ای است که به محض تماس با سایر ذرات به آنها می چسبند و یا در هم ادغام شده تشکیل ذرات بزرگتر را می دهند و در نتیجه اندازه، شکل و احتمالاً وزن مخصوص شان پس از برخورد تغییر می یابد را نمی توان مانند ذرات مجزا ته نشین کرد، لذا مواد منعقد کننده را به مقادیر لازم و کافی به آب اضافه می کنند تا ذرات کوچک، سبک و غیر قابل ته نشین ، به ذرات بزرگتر و سنگین تر تبدیل شده و به آسانی ته نشین شوند.

 

 



مواد غیر قابل ته نشینی آب به دو دلیل در برابر ته نشینی مقاومت می نمایند:

         ¬ اندازه ذرات

         ¬  نیروی طبیعی میان ذرات

         ¬ پتانسیل زتا (Zeta Potential  )

معمولاً ذرات کلوئیدی دارای بار الکتریکی منفی بوده و یکدیگر را دفع می نمایند. در تصفیۀ آب به این نیروی الکتریکی دافع پتانسیل زتا می گویند. این نیروی طبیعی کافی برای جدا نگه داشتن ذرات کلوئیدی از یکدیگر است و آنها را به صورت معلق در آب نگه می دارد.

نیروی واندر والس.(Vander Waals)

نیروی واندر والس (Vander Waals)  میان تمام ذرات موجود در طبیعت وجود داشته و دو ذره را به طرف یکدیگر می کشاند این نیروی جاذب عکس پتانسیل زتا عمل می کند و تا زمانی که پتانسیل زتا از نیروی واندر والز بزرگتر است ذرات به صورت معلق در آب باقی خواهند ماند.

فرآیند انعقاد و لخته سازی، نیروی میان ذرات غیر قابل ته نشینی را خنثی می کند و یا کاهش می دهد تا نیروی واندر والز ذرات را به طرف یکدیگر بکشد و تشکیل گروه های کوچک ذرات را بدهد. این گروه های کوچک ذرات به یکدیگر چسبیده و گروه های بزرگتر ذرات ژلاتینی شکل و نسبتاً سنگین را تشکیل می دهند که به آسانی ته نشین می شوند.

به طور کلی می توان گفت مکانیسم تجمع ذرات کلوئیدی شامل مراحل زیر است:

         ¬  تقلیل نیروی دافعه و ناپایدار سازی

         ¬  حرکت ذرات ناپایدار و برخورد آنها با هم

در واحدهای تصفیۀ آب عمل انعقاد شیمیایی معمولا ًدر اثر افزایش نمکهای فلزی سه ظرفیتی نظیر سولفات آلومینیوم یا کلرید فریک انجام می پذیرد. مکانیسم دقیقی که در اثر آن انعقاد انجام می گیرد کاملا ً قابل شناسایی نیست، اما چنین تصور می شود که مکانیسم های اتفاقی به شرح ذیل عبارتند از:

         ¬ فشردگی لایه یونی

         ¬ جذب سطحی و خنثی شدن بار

         ¬ انعقاد جاروبی

         ¬ پل زنی بین ذره ای

         ¬   خود انعقادی

علاوه بر نیروهای جذب سطحی ،بار الکتریکی نیز ممکن است به فرآیند انعقاد کمک کنند. مواد منعقد کننده بار الکتریکی مثبت دارند که بار منفی ذرات معلق در آب را خنثی کرده و رسوب می دهند.

کواگولانت های متداول :

متداول ترین نوع ماده کواگولانت که برای تصفیه آب مورد استفاده قرار می گیرد نمک های آهن و آلومینیوم است. به طور کلی انواع مواد کواگولانت  برای عمل فلوکولاسیون به شرح زیر می باشد:

         ¬ سولفات آلومینیوم

         ¬ سولفات فرو

         ¬ سولفات فریک

         ¬ آلومینات سدیم

         ¬ کلرور فریک


¬ منعقد کننده های کمکی

منعقد کننده های کمکی موادی شیمیایی هستند که همراه با منعقد کننده اصلی برای تشکیل ذرات محکم تر، با دوام تر، قابل ته نشین تر، جلوگیری از کاهش حرارت(عمل انعقاد را کند می نماید) و کاهش مقدار مادۀ منعقد کننده مصرفی به آب اضافه می گردد.

کمک منعقد کننده ها

         ¬  کربنات منیزیم یا سدیم

         ¬ سیلیس فعال

         ¬ آهک

         ¬  بنتونیت

         ¬ پلی الکترولیت ها مثل نشاسته سلولز و پلی ساکرید ها و....

تعیین میزان ماده منعقد کننده

برای تعیین میزان ماده منعقد کننده از آزمایش جار استفاده می شود. قبل از شروع آزمایش معمولا pH  قلیائیت کل ، مواد معلق آب  مورد آزمایش را اندازه گیری می کنند.

مراحل انعقاد شامل:

         ¬ اختلاط سریع (Rapid mixing)

         ¬  انعقاد (Coagulation)

         ¬  لخته سازی (Flocculation)

         ¬ ته نشینی (Sedimentation)

 هدف از اختلاط سریع پخش فوری مواد منعقد کننده و کمک منعقد کنندۀ مصرفی در کل آب ورودی به این مرحله است.

بعد از فرآیند اختلاط سریع، عمل انعقاد و لخته سازی بایستی صورت پذیرد، چرا که انعقاد و لخته سازی مهمترین فرآیند حذف کلوئیدها هستند..

 یک سیستم کلوئیدی شامل ذرات جامد به صورت کاملا ً مجزا از هم در یک ماده پراکنده است. این ذرات را فاز پراکنده شده می نامند.

بعد از عمل انعقاد ذرات، عملیات لخته سازی یا فلوکاسیون بایستی انجام پذیرد. لخته سازی فرآیند به هم زدن آرام و مداوم آب منعقد شده است تا لخته ها (فلوکها) تشکیل گردند. هدف از کاربرد این واحد اصلاح آب برای تشکیل فلوک و سهولت جداسازی آنها به کمک ته نشینی و صاف سازی می باشد.

  راندمان واحد لخته سازی به شدت وابسته به تعداد برخوردهای ذرات ریز منعقد شده در واحد زمان است.

 

 

 

 

اکسیلاتور

8898

اکسیلاتور در لغت به معنای شتاب دهنده است. در اکسیلاتور قسمت اختلاط و انعقاد بوسیله ناحیه ته نشینی احاطه گردیده است . ولی نواحی سه گانه از بالا و پائین حوض به هم مربوط هستند . قسمتی از لجن های ته نشینی در اثر چرخش آب که ناشی از حرکت هم زن است به ناحیه ی اختلاط و انعقاد راه یافته و در فعل و انفعالات مربوط به فلوکولاسیون شرکت می نماید . بار سطحی این حوض ها برای تصفیه ی معمولی عموماً از 2 متر در ساعت تجاوز نمی کند . غلظت لجن در گردش حوض به حدود 5 گرم در لیتر می رسد.

غلظت لجن خروجی از نظر مواد جامد 1تا 2 در صد است . قطر قسمت اختلاط ثانویه 15 تا 20 درصد قطر اصلی حوض و سطح آن 4 تا 5 درصد سطح کل آن می باشد . کارکرد این گونه حوض های ته نشینی برای آب هایی با قلیائیت و کدورت کم خوب گزارش نگردیده به علاوه کار واحد تصفیه از حساسیت زیادی برخوردار است و اگر غلظت مواد معلق آب خام از حدود معینی تجاوز کند حوض ته نشینی قادر به جدا ساختن این مواد از آب نخواهد بود .

روش کار اکسیلاتور

این استخر تشکیل شده از  یک استوانه  بتن آرمه که به وسیله دو جداره مایل به دو قسمت تقسیم می شود آب خام وارد قسمت داخلی می شود  و با مواد شیمیایی  مخلوط می شود ، برای کمک به آمیخته شدن آب خام با مواد شیمیایی پره هایی در مرکز استخر بوسیله یک موتور حرکت دورانی سریعی انجام می دهند . حرکت پره های  باد بزنی شکل علاوه بر به هم آمیختن آب خام با مواد معلق پیشین  و مواد شیمیایی مخلوط نام برده را به سمت بالا نیز هدایت می کند . سرعت حرکت دورانی پره ها توسط موتور تنظیم می شود و باید به گونه باشد که ذرات منعقد شده را خرد نکند  بلکه آنها را به سمت بالا هدایت کند .

آبی که مواد کلوئیدی آن تبدیل به فلوک شده پس از ورود به قسمت بیرونی که سطحی بزرگتر دارد ، از سرعتش هم کاسته می شود و ذرات منعقد شده روی جدار شیبدار کف سقوط کرده و ته نشین می شود. در قسمت کف قسمتی از لجن ته نشین شده توسط سیفون یا پمپ از سیستم خارج شده و بخشی هم وارد قسمت داخلی سیستم می شود که به انعقاد مواد خارجی در آب خام کمک می کند. آبی که ذرات آن در قسمت خارجی ته نشین شده است وارد دکانته های جمع آوری آب صاف شده و برای مرحله های بعد ی تصفیه به قسمت های دیگر تصفیه خانه می رود.

مدت زمان ماند در این استخر ها را یک تا دو ساعت بر می گزینند . گودی استخر ها را حدود 3 تا 5 متر در نظر می گیرند.  قابلیت عمل کرد این سیستم در کدورت بین 10 تا 5000NTU  می باشد.

 

پولساتور

9987

 

پولساتور از یک اتاقچه با ستون خلا ،لوله هایی که در کف قرار دارند و آب از آنها خارج می شوند ، پالونکها،پتوی لجن، هاپرو دکانته های جمع آوری آب زلال شده تشکیل شده است.کار این استخر ها به صورت تناوبی انجام می گیرد . آب خام از راه لوله ای وارد برج میانی می شود . سپس با کمک پمپ در فضای پمپ خلا ایجاد می شود و سبب بالا رفتن سطح آب در برج می شود . آب تقریبا تا 70 سانتی متری بالای برج بالا می آید. ( فاز یک ). وارد شدن آب در مدت زمان 30 تا40 ثانیه صورت می گیرد سپس در مدت 10-7 ثانیه که زمان شکست خلا نامیده می شود با فشار رانش می شود و از لوله های مشبک کف پولساتور با سرعت خارج می شود.

 برای آنکه به پتوی لجن آسیبی وارد نشود پالونکهایی کهروی لوله های مشبک قرار دارد سرعت آب را کاهش داده سپس آب از پتوی لجن عبور می کند ضخامت پتوی لجن از روی پالونکها تا تقریبا بالای هاپر است (تقریبا کمی پایین تر از نیمه عمق پولساتور). در حین عبور آب از پتوی لجن نا خالصی ها و کدورت آب گرفته می شود.و نیز حذف میکرو ارگانیسم ها و عوامل بیولوژیکی را تا %80 داریم .  برای داشتن راندمان بیشتر  بهتر است آب کدورت زیادی داشته باشد اگر کدورت زیر NTU5 باشد قبل از اضافه کردن کلرورفریک به وسیله خاک دیاتومه به کدورت آن اضافه می کنیم . این پتوی لجن توانایی حذف ذرات mm 5-2 را دارد و مابقی  توسط صافی گرفته می شود.

در اثر عبور آب از پتوی لجن به مقدار آن افزوده می شود و این مقدار اضافی داجل هاپرها ریخته می شود و این هاپرها هر 24 ساعت یکبار توسط سیفون ها تخلیه می شوند . غلظت لجن تخلیه شده از پولساتور از 6-3 درصد تجاوز نمی کند ،بار سطحی پولساتور بین 8-3 متر در ساعت متغیر است و این بالا بودن بار سطحی مزیت اصلی پولساتور نسبت به اکسیلاتور است. زمان ماند آب بین 60-30 دقیقه متغیر است.

 آب زلال شده توسط منافذی که در امتداد دکانته ها قرار دارد جمع شده و به سمت صافی ها هدایت    می شود.

 

ته نشینی مقدماتی

ته نشینی موجب جداسازی فیزیکی مواد جامد از آب می شود. در عمل ته نشینی کلیه موادی که دانسیته آنها بیش از آب است به طریق ثقلی جداسازی می شوند. به عبارت دیگر در این مرحله ذرات مجزا ته نشین می شوند. ذرات مجزا به ذراتی گفته می شود که اندازه، شکل و وزن مخصوص آنها با زمان تغییر نمی کند. مانند سنگ ریزه، شن، ماسه و سایر مواد ریگ دار آب خام.

زمان ماند (Detention Time)

یعنی مدت زمان توقف آب در استخر در این استخرها بین 4 تا 5 ساعت متغیر است.

عمق این استخرها معمولاً بین 3تا5 متر و نسبت طول به عرض بین 3 تا 6 متغیر است.

سرعت ته نشینی مواد به عوامل مختلفی مانند وزن مخصوص، قطر ذرات(قطر دو برابر شود سرعت چهار برابر می شود، قطر نصف شود سرعت یک چهارم می شود) و درجه حرارت آب بستگی دارد. (درجه حرارت بالا به علت دارا بودن ویسکوزیته کمتر در مراحل انعقاد- ته نشینی و صاف کردن سریعتر عمل تصفیه را انجام می دهد). هم چنین ترتیب قرار گرفتن حوضهای ته نشینی به صورت سری (پشت سر هم) در ته نشین کردن مواد قابل ته نشینی موجود در آب نقش مؤثری خواهد داشت.

  روشهای هوادهی

الف ) فرستادن آب به هوا

ب) دمیدن هوا به آب

 هوادهنده های آب در هوا طوری ساخته شده اند که قطرات کوچک آب را در هوا می پاشند در صورتی که هوادهنده های هوا در آب، حبابهای هوا را به داخل آب می فرستند. هر دو روش طوری طراحی شده اند تا حداکثر تماس آب و هوا را به وجود آورند. برای جلوگیری از تجمع گازهایی که ممکن است سمی یا خفه کننده باشند، باید عمل تهویه به دقت انجام پذیرد.

انواع هوادهی

هوادهی پاششی (Spray Aeration)

در این روش آب از لوله های سوراخدار عبور داده می شود. آب خروجی از سوراخها به صورت پاششی به مخزنی که در پایین لوله ها تعبیه شده است، می ریزد و عمل هوادهی انجام می شود. در این روش قطر نازلها حدود 2/5 تا4 سانتی متر است تا مانع گرفتگی آنها شود.

ب) هوادهی آبشاری (Cascade Aeration)

در این روش هوادهی از پله هایی به بلندی 1/2-3 متر با تعدا بین 4 تا 6 پله استفاده می شود. آب در حین ریزش آبشاری از روی پله ها در سطح وسیعی با هوا تماس داشته و عمل اصلاح کیفیت آب که مورد نظر است، انجام خواهد شد. تعداد پله ها زمان برخورد بین آب و هوا را تعیین می کند.

هوادهی چند سینی یا با ریزش آب  (Waterfall or Multiple Tray Aeration )

برجهای سینی دار طبیعتاً مشابه برجهای آبشاری هستند، به این معنی که آب بالا برده می شود و به ارتفاع پایین تر ریزش می کند. برجهای سینی دار سوراخدار محتوی سنگ، سرامیک یا بسترهای متخلخل دیگر هستند. برجهای سینی دار، بیشتر برای اکسیداسیون آهن و منگنز مورد استفاده قرار می گیرند.

هوادهی با تزریق هوا (Diffused Air Aeration)

در این روش حباب هوا به داخل مخزن آب تزریق می شود.

هوادهی فواره ای     (Jet Aeration)

در این روش فواره ها که شامل لوله مشبک معلق بر فراز مخزن گیرنده می باشند موجب عمل هوادهی آب می شوند.

 (Filtration)  فیلتراسیون

صاف کردن یا فیلتراسیون یک روش فیزیکی برای حذف ذرات معلق در هر مایع از جمله آب است. این ذرات معلق می توانند گل، رنگ، مواد آلی، پلانکتون، باکتری، ذرات حاصل از سختی گیری و ..... باشند. فیلترها را به دو دسته می توان تقسیم نمود:

الف) فیلترهای عمقی: عمل جداشدن ذرات معلق از مایع در اعماق بستر انجام می شود،مثل فیلترهای ثقلی یا فیلترهای فشاری

ب) فیلترهای سطحی: عمل جدا شدن ذرات معلق از مایع فقط در عمق بسیار کم که همان سطح فیلتر می باشد، انجام می شود مثل کاغذ صافی.

انواع فیلتر

از فیلترهای عمقی در تصفیۀ آب استفاده می شود. آب حاوی ذرات معلق از بستر یک ماده که می تواند شن و یا ذغال آنتراسیت باشد،عبور نماید. در اثر عبورآب از خلل و فرج بین این ذرات، مواد معلق به دام افتاده و آب تقریبا ً عاری از مواد معلق،به دست می آید. جمع شدن ذرات معلق در خلل و فرج صافی، باعث افزایش افت فشار(اختلاف سطح آب روی سطح صافی و آب خروجی از صافی) می گردد.اگر این افت فشار از حد معینی تجاوز نماید، باید صافی را شستشو داد. در شروع کار، فیلترها را باید به آهستگی با آبی که از پایین به بالا جریان می یابد، پر شوند تا آنکه ذرات بستر
در آب غوطه ور شوند. این کار برای خارج کردن هوای محبوس بین ذرات بستر لازم می باشد تا از انسداد مسیر آب توسط هوا جلوگیری شود.

انواع صافی های ماسه ای

الف) صافی ماسه ای کند Slow Sand Filter(S.S.F)

در واقع استفاده از صافی شنی کند، یکی از عملیات اولیۀ تصفیۀ آب در جوامع کوچک می باشد که به عنوان یک استاندارد برای خالص کردن آب پذیرفته شده است.

این نوع صافی ها از حوضچه های بتونی تشکیل شده است. در کف آنها مجاری با آجر و سیمان یا لوله های خروجی آب تعبیه گردیده است و بر روی آنها به ترتیب لایه نگهدارنده (به ارتفاع 0/2 تا 0/4 متر) و ماسه های لایه فعال را (به ارتفاع 0/6 تا 1/2متر) قرار می دهند. طرز قرار گرفتن بستر به این ترتیب است که شن های درشت تر در پایین و ماسه های ریزتر در بالاترین قسمت قرار می گیرند. آب روی بستر صافی که حدود 1 تا 1/5 متر ارتفاع دارد از عمق بستر صافی به کمک نیروی ثقل عبور و سپس از کف بستر خارج، و جهت گند زدایی هدایت می شود.

آب عبوری از بستر حاوی مواد معلق، کلوئیدی، میکروارگانیسم های مختلف و نمکهای محلول است که در طی عبور از عمق 40 تا 60 سانتی متری بستر آنها را به جا می گذارد و آب پس از این عمق حاوی مقادیر کمی نمکهای معدنی ساده و نسبتا ً بی ضرر است. فعالیت باکتری ها معمولا ً تا عمق 60 سانتی متری بستر گسترش می یابد. در صافی ماسه ای کند نه تنها بیشتر میکروارگانیسم های مضر جدا می شوند، بلکه مواد مغذی محلول که رشد بعدی باکتری ها در لجن را سبب می شوند، حذف می گردند.

کاربرد صافی های شنی کند:

الف) برای تصفیۀ آبهای حاوی جامدات معلق

ب) برای حذف آهن و منگنز قابل رسوب پس از عمل هوادهی روی آبهای زیرزمینی

ج) تصفیۀ آبهای سطحی با کدورت متوسط

مکانیسم های تصفیه در صافی شنی کند:

1- مکانیسم های انتقال: برخی فرآیندهای اساسی ذرات را در تماس با دانه های ماسه قرار می دهند. بعضی از این فرآیندها عبارتند از:غربال شدن، ته نشینی، نیروهای اینرسی و سانتریفوژ، انتشار یا حرکت شناوری، نیروی واندروالس و جذب الکترواستاتیکی

2- مکانیسم های چسبندگی: از این گروه می توان به مکانیسم های جذب الکترواستاتیک، نیروی واندروالس یا جذب جرمی و چسبندگی یا پیوستگی اشاره نمود. 

3- مکانیسم های پالایش:  این مکانیسم اساسا ً شامل اکسیداسیونهای بیولوژیکی و شیمیایی می باشد

 

صافی ماسه ای تند Rapid Sand Filter (R.S.F)

 ساختمان این نوع صافی ها تقریبا ً مشابه صافی های شنی کند است. به طوری که در کف این نوع صافی ها پستانک هایی نصب می شود (حدود 50 تا 70 عدد در هر متر مربع). طرز قرار گرفتن ماسه ها (لایۀ نگهدارنده و فعال) مانند صافی های شنی کند است. ضخامت لایه نگهدارنده 0/6 - 0/3 متر و ضخامت لایۀ فعال 1/2 -1 متر در نظر گرفته می شود. آب روی بستر صافی که حدود 1/5 - 1 متر ارتفاع دارد، از عمق بستر صافی به کمک نیروی ثقل عبور می کند و از کف بستر خارج می شود. بدیهی است به علت درشت تربودن بودن ماسه های لایۀ فعال (0/5 - 0/35 میلی متر) و نگهدارنده (25 - 2 میلی متر) میزان آب تصفیه شده در هر ساعت بیشتر از صافی های شنی کند است. در صافی های مدرنی که امروزه ساخته می شوند بجای لایۀ نگهدارنده از شن و ماسه درشت و لوله های زه کشی معمولا ً از پستانک هایی استفاده می شود. این پستانک ها در کف صافی پیچ می شوند. پستانک ها ممکن است از جنس پلاستیک و یا فلزی باشند. پستانک ها دارای شیارهایی هستند که از آن راه، آب تصفیه شده به قسمت زیر صافی جریان می یابد. به علت کوچکی این شیارها ( 0/35 - 0/7 میلی متر) دانه های ماسه نمی توانند از آن گذر نمایند.

کاربرد صافی ماسه ای تند:

الف) پس از هوادهی به منظور جداسازی اشکال نامحلول آهن و منگنز، در این روش معمولا ً آب را در بالای صافی از ارتفاع مناسبی پخش می نمایند.

ب) تصفیۀ آب رودخانه های با کدورت بالا پس از واحدهای انعقاد، لخته سازی و ته نشینی.

ج) تصفیۀ آب رودخانه های با کدورت بالا به عنوان پیش تصفیه قبل از صافی ماسه ای کند.

د) تصفیۀ آبهای با دورت پایین مثل دریاچه ها و رودخانه ها. در این روش گندزدایی بعد از عمل صاف سازی ضروری است.

مکانیسم تصفیه در صافی های شنی تند:

در این صافی ها نیز مکانیسم های مختلفی از قبیل غربال شدن، جذب الکترواستاتیک و فرآیندهای بیوشیمیایی در جداسازی ناخالصیها موثر هستند. در مکانیسم اول به دلیل اینکه سرعت عبور آب بسیار زیاد است، چندان در حذف ناخالصی ها موثر نیستند و در این صافیها موثرترین مکانیسم جداسازی همان جذب می باشد.

مزایا و محدودیت های صافی شنی تند وکند

کیفیت آب تصفیه شده در صاف شنی کند بهتر از تند است (هیچ فرآیندی به تنهایی نمی تواند کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب را به اندازۀ صافی ماسه ای کند بهبود بخشد)

ü      در صورت خوب کار کردن، صافی کند قادر به کاهش میکروبها در حدود99/9 تا99/99 درصد است.

--      هزینه ساخت صافی شنی کند بخصوص در جایی که زمین ارزان باشد بسیار کمتر و احداث آن آسان تر از صافی شنی تند است.

--      بهره برداری از صافی های کند آسان است و هزینه های بهره برداری آن در مقایسه با صافی شنی تند بسیار پایین است.

--     که صافیهای ماسه ای تند به دلیل شستشوی معکوس و مداوم 2 تا 3 درصد آب تصفیه شده هدر می رود.

--      در صافی های شنی کند نگهداری لجن، آبگیر و دفع آن بسیار آسانتر از صافی ماسه ای تند است و خطر آلودگی محیط زیست ناشی از لجن صافی ماسه ای کند وجود ندارد و می توان به عنوان اصلاح کنندۀ خاک از آن استفاده نمود.

--    نیاز به زمین در صافی های شنی کند نسبت به شنی تند بسیار بیشتر است.

--     تغییرات ناگهانی در کیفیت آب در کار صافیهای شنی کند به طور جدی ایجاد اختلال نمی کند.

--      طول عمر صافی های شنی تند بیشتر از صافی شنی کند است.

--      صافی های شنی تند فضای کمتری نسبت به کند اشغال می کنند.

 
فلوئورزنی و فلوئورزدایی (Fluoridation & Defluoridation)

تحقیقات نشان می دهد که غلظت مطلوب یون فلوراید در آب آشامیدنی در محدودۀ 07 تا 1/5 میلی گرم است. افزایش آن باعث بیماری فلوئوروزیس و کمبود آن باعث پوسیدگی دندان خواهد شد. لذا باید میزان فلوئور آب در محدودۀ مناسب حفظ شود. میزان فلوئور مناسب در دمای متوسط سالیانه 15 درجه سانتی گراد در حدود 1 میلی گرو در لیتر توصیه می شود. این مقدار برای فصول تابستان و زمستان به ترتیب 0/8 و 1/2 میلی گرم در لیتر پیشنهاد می شود. این تغییر به میزان مصرف در فصول گرم و سرد و تغییرات انحلال فلوئور در آب بستگی دارد.



فلوئور به حالت آزاد یافت نمی شود و همواره در ترکیب با سایر عناصر وجود دارد. تمام ترکیبات آن وقتی به آب اضافه می شوند، برای تولید یون هیدروژن تجزیه می گردند. بعضی از موارد مورد مصرف به شرح ذیل عبارتند از:

         ¬  سیلیکوفلوراید (میزان فلوئور موجود 45%)

         ¬  سدیم فلوراید (میزان فلوئور موجود 61%)

         ¬  اسید هیدروسیلیسیک (میزان فلوئور موجود 71%)

هم چنین برای فلوئورزدایی می توان از روشهای مختلفی مانند ترسیب شیمیایی و تبادل یون استفاده نمود. در روش ترسیب شیمیایی می توان فلوئور اضافی را از طریق لخته سازی به کمک آلوم کاهش داد و یا با استفاده از عملیات سبک کردن با آهک نیز می توان فلوراید مازاد را به صورت رسوب کلسیم فلوراید جدا نمود.

در روش تبادل یون برای حذف فلوئور می توان از تری کلسیم فسفات شامل ذغال استخوان و آرد استخوان، آلومینای فعال و رزینهای تبادل یون استفاده کرد.

 

گند زدایی

قرن ها است که گند زدایی آب آشامیدنی انجام می شود. طی قرن گذشته کلر زنی به عنوان روش قابل قبول گند زدایی در آمده و این فرایند مهمترین کشف در زمینه تصفیه آب به شمار میرود.

گند زدایی آب آشامیدنی یک مرحله تصفیه اختصاصی برای تخریب یا حذف ارگانیزم های بیماری زا است.  پس نباید با  استریل کردن که تخریب یا حذف همه ارگانیزم های زنده است اشتباه شود.

هدف رسیدن به مقدار صفر Ecoli   در هر 100میلی لیتر اب بروی تمام منابع آبی است.



فرضیه های اصلی در انتخاب فرایند گند زدایی عبارتند از:

--        وجود موجودات زنده در منبع آب شرب

--     عملی بودن استفاده از روش گند زدایی غیر فعال سازی 9/99 معادل log3 کیست ژیارد یا، یا غیر فعال سازی 99/99 معادل log4 ویروسی

--      رابطه (cxt)  گندزدا یی

--       تشکیل محصولات جانبی گند زدا و میزان آن ها در کمترین حد ممکن

--       کیفیت آب فرایندی

--       مشکلات ناشی از گندزدایی ها (وارد نکردن سمیت و طعمو بو در آب گند زدایی شده)

--       هزینه هر یک از گند زدا ها

  تحلیل عوامل مؤثر بر عمل ضد عفونی کننده ها

برخی از عواملی که کارایی گندزدایی را تحت تأثیر قرار می دهند عبارتند از:

--      نوع و غلظت میکرو اورگانیزم

--      نوع و غلضت گند زدا

---      زمان تماس گند زدا

--      کیفیت شیمایی و دمایی آب

 

PH     -- و کدورت آب

 

 



مکانیزم های ضد عفونی کننده ها

چهار نوع مکانیزی که برای تشریح نحوه عمل ضد عفونی کننده ها پیشنهاد شده است عبارتند از:

--    آسیب  دیدن دیواره سلولی

آسیب یا تخریب دیوار سلولی منجر به متلاشی شدن و  مرگ سلولی می شود برخی از عواملی مانند پنی سیلین از سنتر وترمیم دیواره سلولی باکتری ها جلوگیری می‌کند.

--      تغییرتراوایی سلولی

بعضی عواملی مانند ترکیبات فنلی و شوینده ها ، تراوایی غشائی سیتوپلاسم را تغییر می دهند و باعث می شوند عوامل مغذی مانند فسفر وازت  از سلول خارج شوند.

--      تغییرات ماهیت کلوئیدی پرتوپلاسم

گرما و تابش و عوامل اسیدی و قلیایی خاصیت کلوئیدی پرتوپلاسم را تغییر می دهند و تأثیرمرگ باری بر سلول دارند، مانند گرما که پروتئین ها را لخته و اسید و قلیاها که پروتئین را تجزیه می‌کنند.

--      ممانعت از فعالیت های آنزیمی

عوامل اکساینده چون کلر می تواند آرایش آنزیم ها را تغییر دهد و آن ها را غیر فعال سازد .

روش های گند زدایی شامل استفاده از روش های زیر است:

         ¬  عوامل فیزیکی

         ¬  عوامل شیمیایی

         ¬  روش های مکانیکی

         ¬   تابش

عوامل فیزیکی شامل روش دمایی و روش اشعه UV یا ماورائ بنفش  است .

•         گرما دادن آب تا نقطه جوش اکثر باکتری های بیماری زا را که تشکیل هاگ نمی دهند از بین می برد.

•         جوشاندن آب به مدت 3 تا 10 دقیقه اغلب باکتری ها و ویروس ها را از بین می برند.

•         جوشاندن آب به مدت 20 دقیقه موجب از بین رفتن کلیه موجودات زنده در آب می شود.

•         کارایی راندمان عمل گند زدایی اب بعد از 3 دقیقه جوشاندن به 100 درصد می رسد .

گندزدایی به روش شیمیایی

کلر و ترکیبات آن ، برم، ید، ازن ، هیدروژن پراکسید پرمنگنات و پتاسیم که در کل عوامل اکسید کننده نامیده می‌شوند.  همچنین از آب بسیار اسیدی یا قلیایی نیز می توان برای از بین بردن باکتری ها ی بیماری زا استفاده کرد. زیرا آب با PH بیش از 11 یا PH کمتر از 3 برای اکثر باکتری ها نسبتاً سمی می شود. عوامل شیمیایی بسیاری وجود دارد که در این جا مطرح نمی‌شوند.

عمل گند زدایی مکانیکی : شامل روش های انعقاد- لخته سازی- ته نشینی و غشاها است که روش های بالا تا 90 درصد میکروب های آب را کاهش می دهند.

عوامل تابش: استفاده از انرژی پر قدرت که درتصفیه  آب رایج نیست .

عوامل اکسید کننده در گندزایی آب

توانایی عوامل اکسید کننده با پتانسیل های متفاوت در کشتن یا غیر فعال کردن پاتوژن ها فرق می کنند.

گندزادیی با کلر

کلر ماده شیمیایی است که غالباً در گند زدایی آب آشامیدنی استفاه می شود. اولین مورد کاربرد کلر در تصفیه آب آشامیدنی با مصرف کنترل طعم و بو بوده است. در حال حاضر کلر به عنوان ماده، گندزدای اصلی درتصفیه آب آشامیدنی استفاده می شود. سایر کاربردهای کلر شامل کنترل طعم و بو کنترل جلبک ها حذف آهن و منگنز حذف سولفید هیدروژن و حذف رنگ است. کلر به اشکال CL2 ترکیبات جامد هیپو کلریت سدیم و پتاسیم و دی اکسید کلر گازی در صنعت آب موجود است.

خواص زیاد کلر این ماده را به عنوان یک گند زدای ایده آل مطرح می کند . کلردر آب بسیار محلول است لذا کاربرد آن آسان است. کلر به آسانی اندازه گیری و کنترل می شود. کلر بشکل باقیمانده پایدار در آب  با قی می ماند .در مقایسه با سایر گند زدایی ها کلر ارزان تر است. وقتی کلر در آب حل شود تبدیل به اسید هیپو کلرو HOCL و یون هیپو کلر و OCL می شود.

HOCL اکسید کننده بسیار قوی تری نسبت بهOCL است. قدرت میکروب کشی کلر وابسته به  PH است و افزایش PH قدرت میکروب کشی کلر را  کاهش می دهد . در PH حدود 9 کلر ازاد باقیمانده به دلیل بالا بودن غلضت یون هیپو کلرو CL‍O، قدرت گند زدایی کمی دارد. استفاده از گاز کلر سبب می شود که PH آب کاهش دهد. استفاده از هیپو کلریت سدیم یا کلسیم  باعث افزایش PH آب می شود.
گاز کلر

--      گاز کلر برای مصارف تجارتی از الکترولیز نمک طعام تهیه می شود.

--      درون سیلندر فولادی فشرده با درجه خلوص 9/99 تهیه می‌شود.

--      در درجه حرارت اتاق سبز متمایل به زرد است.

ü      -- تا 5/2 برابر از هوا سنگین تر است.

--      در کپسول های 60 – 300 تا 800 کیلوگرمی تهیه می‌شود.

--      هنگام کار ایمنی کامل باید رعایت شود.

--      حمل و نقل آن باید با احتیاط کامل صورت گیرد.

تأثیر گاز کلر بهتر از بقیه اشکال کلر می باشد. زیرا نا‌خالصی آن خیلی کم است.



کلسیم هیپو کلریت  (ClO)2Ca

مخلوط خشک و نسبتاً پایداری از کلر است با نسبت کلر 50% و کلسیم 28% و اکسیژن 22%

به صورت دانه توده یا قرص می باشد که معمولاً با خلوص 60% تا 70% تولید می شود.

تهیه کلسیم هیپو کلریت احتیاج به زمان بیشتری نسبت به گازکلر دارد.

گرانول های پر کلرین باید در ظرف پلاستیکی با آب مخلوط شده و بعد مصرف می شود.

سدیم هیپو کلریت ClONa

یا سفید کننده خانگی در غلظت بالا بعنوان ضد عفونی کننده به کار می رود.

سفید کننده خانگی 5 تا 5/5 درصد کلر فعال دارد.

سفیدکننده صنعتی 8 تا 10 درصد کلر فعال دارد.

آب ژاول بر خلاف پر کلرین رسوب ایجاد نمی کند.

آب ژاول یا سدیم هیپو کلریت بسیار نا پایدار است.

گرما- رطوبت نور و خورشید سبب از بین رفتن سدیم هیپو کلریت می شود.

عمر مفید سدیم هیپو کلریت 60 تا 90 روز است.

سدیم هیپو کلریت گران تر از کلسیم هیپو کلریت است.

 شرایط اتاقک دستگاه کلرزن :

         ¯  دستگاه را از باران وتابش مستقیم خورشید ، سرما و گرما محافظت نماید .

         ¯  دارای تهویه مناسب ، روشنایی کافی ، کفشور (حهت شستشوی دستگاه ) و برق (برحسب نوع دستگاه برق تک و یا سه فاز) باشد .

         ¯  نزدیک مکان تزریق کلر و در صورت ممکن بر روی لوله آب ساخته شود .

طریقه استفاده از دستگاه :
1. مخزن همزن را تا بیست سانتی متری دهانه ، از آب پر نمایید .
2. به مقدار لازم پودر کلر را در داخل آن بریزید .
3. همزن را روشن کرده اجازه دهید 2 الی 10 دقیقه محلول همزده شود سپس همزن را خاموش نمایید .
4. حداقل ده دقیقه اجازه دهید تا آهک تشکیل شده رسوب نماید .
5. در دستگاههای تک مخزنه محلول آماده تزریق می باشد .
6. در دستگاههای دو مخزنه با باز کردن شیر واسط ، محلول در مخزن تزریق پر شده و قابل استفاده می باشد .

دی اکسید کلر ‍ClO2

سال ها است که دی اکسید کلر برای سفید کردن آرد- کاغذ- پارچه استفاده می شود.

به کار بردن این ماده در تصفیه آب اساساً به کنترل طعم و بو محدود می شود.

مزایا و کاربرد دی اکسید کلر عبارتند:

•  باکتری کش و ویروس کش قوی

•  عدم واکنش با نیتروژن آمونیاکی

•  عدم واکنش با ترکیبات آ لی و تشکیل THMs

• تخریب و تجزیه 30 تا 40 درصد پیش سازی های  s THM

• عدم تحت تأثیر قرار گرفتن به کارایی گند زدایی در PH بین 6 تا 10

 



معایب

•  هزینه بالای ماده شیمیایی (تقریباً  5   برابر کلر)

• باید در محل تولید شود.

• امکان خطرات بهداشتی ناشی از فرآوردهای جانبی تولید.

•  ایجاد طعم فلزی در آب تصفیه شده در دوزاژ بالا

خواص دی اکسید کلر

دی اکسید کلر یک گاز متمایل به سبز با بوی شدید نا مطبوع بوده که از بوی کلر قوی تر است. در صورت استنشاق دی اکسید کلر برای انسان سمی است. بوی آن در غلظت PMM 0/1 قابل تشخیص است. یک گاز نا پایدار بوده و در غلظت های بالای 10 درصد حجمی در هوا باعث انفجار می شود. دی اکسید کلر به دلیل نا پایدار بودن همیشه در محل تولید و بلا فاصله مصرف می شود. گند زدایی قوی تر از کلر است با وجود این که پتانسیل کمتری از کلر دارد. اگر کلر آزاد اضافی وجود داشته باشد اسید هیپو کلرو و ترکیبات برم دار را تولید می کند.

پرمنکنات پتاسیم

در پرمنگنات پتاسیم یک اکسید کننده قوی است. و به طور گسترده برای کنترل طعم و بو و حذف منگنز استفاده می شود. پر منگنات پتاسیم یک گند زدا ضعیف است. بنابراین برای گندزدایی به زمان و غلظت بسیار زیاد احتیاج دارد . برای گند زدایی با باقیمانده  2 میلی گرم در لیتر به زمان  24 ساعت نیاز دارد . به دلیل گفته شده کاربرد پرمنگنات پتاسیم در تصفیه آب بسیار محدود است . پرمنگنات پتاسیم نمک کریستالی بنفش رنگ است. این ماده از واکنش کلر با منگنات پتاسیم تولید می شود. وقتی پرمنگنات پتاسیم به اب اضافه می شود حضورش با ایجاد ته رنگ بنفش به کمک چشم قابل تشخیص است.

مزایای پرمنگنات پتاسیم به عنوان یک گند زدا

         ¬ به علت ایجاد رنگ بنفش تشخیص آن آسان است.

         ¬  جا به جایی و حمل آن به صورت جامد آسان است.

         ¬ خطر تزریق بیش از حد با تزریق ماده جامد و دیدن رنگ بنفش در محلول کاهش می‌یابد.

معایب

         ¬  تزریق ان باعث رنگی کردن اطراف می شود.

         ¬  کاربرد تزریق ماده جامد بیش از محلول آن است.



رابطه زمان و غلظت ماده گند زدایی باقیمانده C*T

دو عامل بسیار مهم گند زدایی عبارتند از غلظت ماده گند زدای باقیمانده  و  زمال تماس است.

این رابطه به شکل زیر بیان می شود. عدد  ثابت  = C*T

که C غلظت گند زدایی باقی مانده T , mg/l زمان تماس بر حسب دقیقه است.

نکته خیلی مهم این است که اثر ماده گند زدای کم غلظت با زمان تماس طولانی تقریباً مساوی با غلظت ماده گند زدای غلیظ با زمان تماس کوتاه می باشد ..

بیشترین مقدار کلر باقیمانده توسط EPA    4  میلی گرم در لیتر اعلام شده است.

باکتری های هتروتروفیک که در آب آشامیدنی رشد می کنند ، مقاومت بیشتری نسبت به Ecoli دارند.

باکتری گرم مثبت مقاومت بیشتری نسبت به کلر دارند در مقایسه با میکروب های گرم منفی.

گندزدا های با پایه کلر در غیر فعال سازی کریپتوسپوریدیوم موثر نیستند .

گزارش شده که 80 میلی گرم در لیتر از کلر آزاد یا مونوکلرآمین به مدت  90 دقیقه زمان تماس برای رسیدن به  90 درصد غیر فعال سازی اووسیت ها نیاز دارد .کلر تقریبا بی اثر است .

ازن زنی در گند زدایی کریپتوسپوریدیوم موثر است.

کارایی ازن در برابر سموم جلبکی ازن زنی یک فرآیند برای تخریب سموم جلبکی داخل سلولی و بیرون سلولی است.

فرآوردهای جانبی کلر و ترکیبات کلر

پس از افزودن کلروترکیبات آن به آب موادی در اب یافت شدند که به آن ها تری ها لومتان ها می گویند:

این محصولات شامل

--    تری ها لومتان ها

--      هالواستو نیتریل ها

--      هالو استیک ها

--      هالو کتون ها

--      آلدئیدها

--      کلروفئل

تری ها لومتان ها را می توان به عنوان شاخصی برای حضورسایر فرآورده های کلی کلر زنی به آب به کار برد.

تری هالومتان چیست؟

 ترکیبات تری هالوژن دار با یک اتم منفرد با فرمول CH3x که در بین فرمول X ممکن است فلوئور- کلر- برم- ید با ترکیبی از آن ها باشد.

چهار نوع از آن ها اهمیت زیادی دارند. شامل برومو فرم. دی برو مو‌کلرومتان- بر و مودی کلرو متان و کلرو فرم است. کلر و فرم متداول ترین آن ها می باشد.

در طی ضد عفونی کردن آب با کلر و ترکیبات آن مواد بالا تشکیل می‌شود.

چه فاکتورهایی در تشکیل تری هالومتال ها مؤثر است؟

         ¬  PH هر چه آب قلیایی تر باشد هالومتان های بیشتری تشکیل می‌شود.

         ¬  کلر هر چه میزان کلر در آب بیشتر باشد هالومتان های بیشتری تشکیل می شود.

         ¬  رنگ هر چه میزان زنگ در آب بیشتر باشد هالومتان های بیشتری تشکیل می شود.

         ¬  کدورت هر چه میزان کدورت در آب بیشتر باشد مالومتان های بیشتری تشکیل می شود.

مواد آلی- هر چه میزان مواد آلی در آب بیشتر باشد هالومتان های بیشتری تشکیل می شود.

نرخ تشکیل و غلظت تری هالومتان ها به شش عامل بستگی دارد.

             ¬  مقدار مواد آلی اولیه

             ¬ مقدار کلر آراد باقی مانده

             ¬  دمای آب

             ¬  PH آب

             ¬  غلظت برم در آب

 

             ¬  زمان تماس کلر

 

                 مقدار مواد آلی اولیه

در صورتی که مواد اولیه در آب وجود نداشته باشد هیچ گونه تریی هالومتانی تشکیل نمی شود. مقدار کلر و ازاد باقی مانده مقدار کلر آزاد باقیمانده به طور مستقیم در تشکیل تری هالومتان تاثیر دارد. دمای آب دمای آب به طور مستقیم در تشکیل تری هالومتان تأثیر دارد. دمای زیاد سرعت تشکیل تری هالومتان را افزایش می دهند  pH =pH زیاد و قلیایی واکنش و مقدار تری هالومتان را افزایش می دهد. زمان تماس: میزان تری هالومتان تابع مدت زمان تماس کلر است زمان تماس طولانی سبب ایجاد تری هالومتان با غلظت زیاد می شود. غلظت برم: سرعت واکنش بین برم و مولکول های اولیه سریع تر از کلر و مواد اولیه است و تری هالومتان بیشتری تولید می شود. استفاده از ازن و کربن فعال دانه ای یک روش مؤثر برای کنترل میزان تری هالومتان ها است.

 



 

اثرات بهداشتی

--   کلروفرم روی سیستم اعصاب مرکزی اثر گذاشته و اختلاتی را ایجاد می کند.

--  کلروفرم روی کبد تا ثیر سوء دارد.

--   بین سرطان مثانه و کلر و فرم ارتباط موجود است.

--  در آب خام تری هالومتان موجود نمی باشد.

--   سازمان حفاظت محیط زیست امریکا، ترکیبات تری‌هالومتان را به عنوان مواد سرطان را معرفی کرده است.

   --   سازمان جهانی بهداشت نیز تری هالومتان را به عنوان مواد سرطان زا معرفی کرده است.

EPA      میزان تر ی هالومتان را 80 میکرو گرم در لیتر و اتحاد به اروپا میزان آن را 100 میکرو گرم در لیتر و استاندارد ایران میزان آن را 200 میکرو گرم اعلام نموده‌اند.

روش های اندازه گیری کلر :

    1-  روش اورتوتولیدین

    2-  روش DPD    (دی متیل 1 و4 فنیلین دی آمونیم ) دیسک رنگی کمپراتور – کیت رنگ سنجی دستی

    3- روش الکترودی

    4- روش فتومتری

    5- روش تیتراسیون



مقادیر ضد عفونی کننده (کلر )برای سطوح توصیه شده

سطوح بتنی                        هیپو کلریت                 میلی گرم در لیتر   PPM

سطوح بتنی                          "     “                          1000- 5000

بیو فیلم                               "     “                             500 - 800

نوار نقاله                            "     “                             300- 500

کنترل بو                             "     "                         100- 200

سطوح متخلخل                      "     "                         200

استیل زنگ نزن                     "     “                          200    

سطوح تفلون                         "     "                        100- 200

سطوح اپوکسی                      "     “                           100- 200

سطوح کاشی                        "     “                            100- 200

 




کلرینه کردن آب به منظور سالم سازی آن برای کاربرد در سیستم های CIP

در این مورد کلر باقیمانده نباید کمتر از  4  تا 7 میلی گرم در لیتر باشد  .

برای این منظور کلر باقیمانده  آزاد پس از ختم عمل کلریناسیون باید حدود  10  تا  20  PPM   باشد.



 مخازن توزیع آب (Distribution tank)

در سیستم های آبرسانی برای اجتماعات مختلف با استفاده از مخازن توزیع برای مقاصدی چون ذخیره سازی آب، متعادل سازی جریان یکنواخت تغذیه(ورودی) و جریان نایکنواخت مصرف(خروجی) و نیز تامین و متعادل سازی فشار، طراحی و احداث میشود.

مخازن از نظر موقعیت نسبت به سطح زمین به دو دسته تقسیم بندی می شوند:

الف) مخازن زمینی: که بر روی زمین به صورت مدفون و غیر مدفون ساخته می شود.

ب) مخازن هوایی: زوی پایه ها نصب می شود.

مخازن توزیع از نظر موقعیت نسبت به سطح منطقه مصرف کنندگان به طور کلی به دو دسته تقسیم بندی می شوند:

 


انواع مخزن

 الف ) مخزن سطحی (Surface   reservior): در این نوع مخزن اختلاف ارتفاع چندانی با سطح منطقه مصرف کنندکان وجود ندارد و معمولا ً در سطح زمین احداث م‍ی شود.

ب) مخزن مرتفع : (Elevated reservoir) این نوع مخزن بالاتر از سطح منطقه مصرف کنندگان قرار می گیرد. در مخازن مرتفع، اختلاف ارتفاع لازم بین مخزن و سطح منطقه مصرف کنندگان توسط پایه های بتنی یا فلزی (به صورت مخزن پایه دار یا هوایی) و یا تپه ماهورهای داخل و اطراف شهر (به صورت مخزن زمینی) تامین می شود.

مخازن ذخیره و توزیع آب از لحاظ هندسی معمولا ً به دو نوع استوانه ای و مکعب مستطیل تقسیم می شوند.

مخازن آب برای اهداف زیر طراحی و اجرا می شوند:

به منظور ذخیره سازی آب

                               ¬  ذخیره سازی آب آتش نشانی Fire storage

                               -    ذخیره متعادل سازی Balancing storage

                                -    ذخیره اضطراری Emergency storage

به منظور تامین فشار

                                 ¬  متعادل سازی فشار در سیستم توزیع

                                 ¬  افزایش فشار در نقاط دوردست

                                 ¬  متعادل سازی هد روی پمپ

مقدارآب مورد نیاز شهرها، شهرستانها و روستاها در مرحلۀ اول به تعداد ساکنان آنها، تعداد کارخانجات، مؤسسات عمومی و فضاهای سبز آن منطقه بستگی دارد و در مرحلۀ دوم به عواملی نظیر آب و هوا، آداب و رسوم و وجود چاه یا منابع دیگر آب بستگی دارد.

ادامه مطلب ...
امیرحسین محمدحسینی بازدید : 42 چهارشنبه 16 بهمن 1392 نظرات (0)

در محصولات غذايي، دارويي، آرايشي و بهداشتي از افزودني‌هاي شيميايي متعددي استفاده مي‌شود که اگر به فهرست ترکيبات تشکيل دهنده که روي برچسب اين محصولات درج مي‌شود توجه کنيد به نام بعضي از اين ترکيبات يا در بعضي موارد اصطلاح افزودني‌هاي مجاز برخورد مي‌کنيد. به طور معمول اين افزودني‌ها براي افزايش کيفيت و بخصوص ماندگاري محصولات اضافه مي‌شود؛ اما نکته مهم اين است که مقدار ترکيبات و مواد افزودني که مصرف مي‌شود در کيفيت محصول اهميت فوق‌العاده‌اي دارد و به همين دليل است که گاه 2 محصول که بظاهر از ترکيبات مشابه تهيه شده‌اند، کيفيت بسيار متفاوتي دارند. در گذشته بيشتر غذاها به طور مستقيم از منابع طبيعي توليد و مصرف مي‌شد و اغلب بدون هزينه‌هاي جانبي به دست مصرف کننده مي‌رسيد، اما امروزه براي تهيه محصولات غذايي در کارخانه‌هاي صنايع غذايي از افزودني‌هاي شيميايي و مواد نگهدارنده ضدميکروبي استفاده مي‌شود.

مادهٔ افزودنی رنگی چیست؟  

 این افزودنی به هر رنگ، دانهٔ رنگی و یا ماده‌ای اطلاق می‌شود که باعث ایجاد رنگ، به هنگام به‌کارگیری و افزودن آن در موادغذائی، داروئی، آرایشی و یا بدن انسان می‌شود. افزودنی‌های رنگی در مواردی همچون موادغذائی، دارو، لوازم آرایشی و پاره‌ای از ابزار پزشکی همچون لنزهای تماسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مواد افزاینده‌ٔ رنگی به دلایل مختلف در صنایع غذائی به‌کار می‌روند که از جمله می‌توان به تعدیل میزان اتلاف رنگ در مدت زمان نگهداری و یا عمل‌آوری موادغذائی و جبران نوسانات طبیعی در میزان رنگ موادغذائی اشاره کرد. افزودنی‌های رنگی معاف از اخذ گواهی‌نامه، شامل پیگمان‌های حاصل از منابع طبیعی هم‌چون سبزی‌ها، موادمعدنی و حیوانات می‌باشد. به‌عنوان مثال: رنگ کارامل با حرارت دادن شکر و سایر هیدروکربن‌ها تحت شرایطی کامل کنترل شده برای استفاده در انواع سس‌ها، مانند سس گوشت، نوشابه‌های غیرالکلی، موادغذائی پخته شده و سایر مصارف غذائی تهیه می‌شود

چرا از افزودنی‌ها در موادغذائی استفاده می‌کنیم؟

موادافزودنی عملکرد گسترده‌ای در صنایع غذائی دارند. افزودنی‌ها در حفظ سلامت و جاذبهٔ موادغذائی در مسیر انتقال به مراکز فروش شهرها که گاه هزاران مایل از محل تولید و پرورش آن فاصله دارد، مؤثر می‌باشند، در عین حال این افزودنی‌ها، با بهبود طعم، رنگ، افزایش مدت زمان پایداری و قوام محصولات غذائی، باعث ارتقاء کیفیت و جاذبهٔ بیشتر آنها می‌شوند. پس به‌طور خلاصه می‌توان گفت که افزودنی‌ها در طی سالیان متمادی در امر نگهداری، طعم‌دهندگی، ترکیب، قوام و رنگ موادغذائی تأثیر به‌سزائی دارند و نقش مهمی را جهت جلب جبران کمبود موادغذائی ایفا می‌کنند. این مواد افزودنی جوابگوی نیاز مصرف‌کنندگان در تمامی فصول سال برای دستیابی به غذائی سالم، اشتهاآور و قابل تهیه می‌باشند. امروزه افزودنی‌های رنگی و مصرفی در موادغذائی، بیش از هر زمان دیگر تحت نظارت و بررسی قرار دارند.

معرفی بعضی افزودنی‌های مواد غذایی 

آسولفام پتاسیم: یکی از شیرین کننده‌های مصنوعی است که در بعضی آدامس‌ها و دسرهای ژلاتینی استفاده می‌شود و به دلیل بعضی زیان‌ها نظیر خطر سرطان زایی توصیه می‌شود که صنایع غذایی از آن استفاده نکنند.

آلژینات: از عوامل تغلیظ کننده است و به عنوان پایدارکننده کف بستنی، پنیر و آب نبات استفاده می‌شود. آلژینات یکی از مشتقات جلبک‌های دریایی است که باعث حفظ بافت مناسب در فرآورده‌های لبنی و غذاهای کنسرو شده می‌شود و تاکنون خطری در استفاده آن دیده نشده است.      

آلفاتوکوفرول ویتامین E یک آنتی اکسیدان و نیز یک ماده مغذی است که در روغن‌های گیاهی مورد مصرف قرار می‌گیرد و از تند شدن روغن‌ها جلوگیری می‌کند. مطالعات نشان داده است که مقادیر زیاد این ویتامین می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سرطان کمک کند. 

اسید اسکوربیک ویتامین C آنتی اکسیدانی است که به عنوان یک ماده مغذی، پایدارکننده رنگ در آبمیوه‌ها و گوشت‌های نمک سود شده استفاده می‌شود و از تشکیل نیتروز آمین‌ها که باعث رشد غده‌های سرطانی می‌شوند، جلوگیری می‌کند.

آسپارتام: یک شیرین کننده مصنوعی است که معمولا در غذاهای رژیمی استفاده می‌شود و در بعضی افراد که به این ماده حساس هستند می‌تواند ایجاد سردرد یا خواب آلودگی کند و معمولا توصیه می‌شود افرادی که از فنیل کتونوری رنج می‌برند در مصرف مواد غذایی دارای آسپارتام خودداری کنند. بتاکاروتن: یک رنگ دهنده طبیعی است که در مغز شکلات‌ها و مارگارین استفاده می‌شود و بدن می‌تواند این ماده را به ویتامین A تبدیل کند و لذا افزودن آن به مواد غذایی خطر خاصی را به دنبال ندارد.

BHAیا هیدروکسی انیزول بوتیلیتد و BHTیا هیدروکسی تولوئن بوتیلتید: آنتی اکسیدان‌هایی هستند که در تهیه چیپس و بعضی روغن‌ها استفاده می‌شوند و خطر سرطان زایی آنها روی موش‌ها ثابت شده است و لذا استفاده از آنها در صنایع غذایی توصیه نمی‌شود. 

از طرف ديگر این‌ها نوعی از نگهدارنده‌ها هستند که از تخریب چربی موجود در مواد غذایی ممانعت می‌کنند و مانع اکسیداسیون چربی‌ها می‌شوند؛ در واقع شبیه ویتامین E عمل می‌کنند.

معمولا به مشتقات سیب زمینی، غلات خشک صبحانه و محصولاتی که حاوی چربی‌های حیوانی هستند، اضافه می‌شوند. این مواد اگر بیش از حد مجاز استفاده شوند، تداخل هورمونی و افزایش آنزیم‌های کبدی را به دنبال دارند.

سولفیت‌ها: سولفیت‌ها هم به عنوان یک نگهدارنده و ممانعت کننده از رشد باکتری‌ها و هم برای بهبود طعم و افزایش ماندگاری به محصولات اضافه می‌شوند. از اکسیداسیون و قهوه‌ای شدن سبزیجات و میوه‌های تکه شده نیز جلوگیری می‌کنند. مواد غذایی حاوی افزودنی‌ها معمولا در سنین کودکی تا جوانی در اوج مصرف هستند، دقیقا در زمان رشد و تکامل، پس باید بسیار دقت کنیم. اگر چه این مواد مجاز هستند ولی در خوردن محصولات آماده هرگز نباید زیاده روی کرد.

بنزوات سدیم: در غذاهای اسیدی به عنوان نگهدارنده و ممانعت کننده از رشد باکتری ها و کپک ها اضافه می‌شوند. نکته‌ی مهم  رعایت دقیق مقادیر مجاز آن ها در محصولات است.

اسید سیتریک: اسید سیتریک به محصولاتی که حاوی میوه و طعم میوه مانند ژله‌ها و مرباها هستند به عنوان نگهدارنده اضافه می‌شود و از طرفی طعم دهنده نیز می‌باشد. این ماده به طور طبیعی در بسیاری از غذاها خصوصا مرکبات یافت می‌شوند. هر 500 میلی گرم آن معادل یک لیوان آب پرتقال است. در بدن به راحتی متابولیزه می شود ولی کسانی که به مرکبات حساسیت دارند باید مراقب  باشند.

طعم دهنده‌ها در مواد غذایی

طعم (Flavor)، مجموعه خصوصیاتی است که عمدتا در دهان به وسیله دو حس بویایی و چشایی احساس می‌شود، به مغز انتقال می یابد و به وسیله مغز تفسیر می‌گردد. بنابر این ارکان طعم را دو حس بویایی و چشایی تشکیل می‌دهند. طعم از خصوصیات حسی مواد غذایی محسوب می‌شود و به موازات دیگر خصوصیات حسی یعنی، رنگ، بافت، درجه حرارت، شکل و اندازه، در میزان پذیرش محصول یا فرآورده بسیار موثر می‌باشد، زیرا هر چقدر که یک ماده غذایی از نقطه نظر ارزش غذایی در سطح بالایی قرار داده شود و بسیار مغذی باشد، تنها در صورت داشتن طعم مطلوب مورد پذیرش مصرف کننده قرار می گیرد. 

اصولا طعم دهنده با سه هدف در صنعت غذا، دارو و مواد آرایشی و بهداشتی به مصرف می‌رسند:        
1) بهبود طعم 

2) پوشش و مخفی ساختن طعم‌های نا مطلوب 

3) دادن و یا بخشیدن هویت به یک ماده غذایی مانند طعم پرتقالی در یک نوشابه پرتقالی.

 رنگ‌هایی که در مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند منشا طبیعی داشته باشند یعنی از منابع طبیعی استخراج شود. در این رابطه می‌توان به زعفران و یا زرد چوبه اشاره داشت. از رنگ‌های طبیعی دیگر می‌توان کلروفیل، آنتوسیانین و تبالین را نام برد، این رنگ‌ها دارای منشاء گیاهی هستند، گروه سوم از رنگ‌ها، رنگ‌های شیمیایی مصنوعی می‌باشند که این رنگ‌ها برخلاف رنگ‌های طبیعی و مشابه طبیعی جزء مواد افزودنی شمرده می‌شوند و نیاز به مجوز جهت استفاده کردن می‌باشند. رنگ‌های شیمیایی مصنوعی، معمولا در نوشابه‌های غیر الکلی، آبنبات، آدامس و پوشش برخی از انواع شکلات استفاده می‌شوند

استفاده از افزودنی ها در موارد زیر مجاز خواهد بود:

بالا بردن ارزش غذایی یا حفظ ارزش غذایی.  

  افزایش زمان ماندگاری با قابلیت نگهداری و در نتیجه کاهش ضایعات.

بهتر ساختن ظاهر محصول و بهبود کیفیت آن.

کمک به انجام فرآیند.

تولید غذاهای رژیمی.

آسانتر ساختن نحوه آماده سازی مواد غذایی از مواد افزودنی در موارد زیر نمی‌توان استفاده نمود.

در صورت به خطر انداختن سلامتی انسان.

کاهش ارزش غذایی

فریب دادن مصرف کننده

مخفی ساختن فرآیند های غیر مجاز

   در صورتی که بتواند اثر مشابهی را با انجام فرآیند بدست آورد.

در ترکیباتی مانند نمک که رطوبت هوا را جذب می‌کنند، از مواد ضد کلوخه کننده، استفاده می‌شود.

مواد جذب کننده رطوبت، بافت نرمی را محصولاتی مانند انواع کیک و شکلات ایجاد می‌کند. امولسیون کننده‌ها در محصولاتی مانند نان یا کیک باعث به تاخیر افتادن بیاتی در آنها می‌شوند و یا در آدامس با جذب رطوبت به نرم شدن آن کمک می‌کند و یا در شکلات از چسبندگی آن می‌کاهد. از امولسیون کننده‌های طبیعی لیستن می‌باشد که در شیر، زرده در تخم مرغ، کره و روغن سویا یافت می‌شود. 

در روغن‌ها و چربی‌ها، برای جلوگیری از اکسید شدن چربی‌ها می‌توان از مواد ضد کف و یا آتشی اکسیدان استفاده نمود و یا در بسته بندی شیر خشک که احتمال اکسید شدن چربی‌ها و برخی از ویتامین‌ها وجود دارد، پس از خروج هوا، از گازهای دفع کننده‌ای که فاقد میل ترکیبی هستند مانند ازت استفاده می‌شود. انواع ویتامین، اسیدهای آمینه و ریزمغذی‌های دیگر مانند آهن و کلسیم، جزء غنی کننده‌ها تلقی می‌شوند و پس از فرآیند محصول که ممکن است مقدار آن کاهش یافته و یا از بین رفتن باشند، به آنها مجدداً اضافه می‌گردد. به منظور جلوگیری از فعالیت میکروار گانیسم‌ها و همچنین دادن طعم خاص به فرآورده‌های گوشتی مانند سوسیس و کالباس از نیتریت و نیترات به عنوان نگه‌دارنده استفاده می‌کنند. در کنسرو لوبیا به منظور افزایش غلظت و دوام از ترکیباتی مانند نشاسته استفاده می‌کنند که باعث افزایش قوام در کنسرو می‌گردد.

 

مضرات و مزاياي افزودنی‌های خوراکی

1- مضرات افزودني‌هاي خوراكي

اصطلاح "افزودنی مواد غذایی" معمولاً برای توصیف ماده‌ی شیمیایی به کار می‌‌رود که به‌ طور طبیعی در مواد غذایی وجود ندارد. استفاده از بیشتر افزودنی‌های زیر به دلیل مضراتی که دارند، غیرمجاز شناخته شده است .

1-1- مواد رنگی مصنوعی

اغلب مواد رنگی مورد استفاده برای غذاها جزء رنگ‌‌های مصنوعی می‌‌باشند. متجاوز از چندین دهه است که سمیت و سرطان ‌زا بودن این رنگ‌‌ها مورد بحث قرار گرفته است و چندین نوع آن ممنوع اعلام شده است. در صورت امکان باید از غذاهای بدون رنگ استفاده شود. مورد استفاده‌ی آنها غالباً در غذاهایی است که ارزش تغذیه‌ای چندانی ندارند و متأسفانه کودکان نیز خیلی از آنها استفاده می‌‌کنند. همانند آدامس‌ها، پاستیل‌ها، آب ‌میوه‌ها و .........

1-2- آس سولفام کا (Acesulfame K)

آزمایش‌های انجام شده حاکی از نقش سرطان‌زایی این ماده در حیوانات و افزایش احتمال ایجاد سرطان در انسان می‌‌باشد و لازم است که از این ماده و فرآورده‌هایی که حاوی آن است، پرهیز شود. "آس سولفام کا" در تجارت به عنوان سونتSunette) ) یا شیرین کننده‌ی شماره‌ی یک شناخته می‌‌شود و به عنوان جانشین‌های قند به شکل بسته یا قرص فروخته می‌‌شود و در آدامس، آمیزه‌های خشک نوشابه‌ها، قهوه و چای فوری، دسرهای ژلاتینی، پودینگ‌ها و خامه‌های غیرلبنی استفاده می‌گردد .

1-3- آسپارتام

"آسپارتام" که با نام تجارتی Nutrasweet و Equal به فروش می‌‌رسد، بعد از شناخته شدن عوارض ناخوشایند ساخارین (قند مصنوعی) مدت‌ها مورد توجه رژیم شناسان بوده است. در خصوص این ماده مسائل معدودی عنوان می‌‌شود .

اولین مسئله بیماری "فنیل کتونوریا" می‌ باشد که از هر 2000 نوزاد، معمولاً یک نوزاد با این بیماری به دنیا می‌‌آید. در این بیماری بدن قادر به متابولیزه کردن اسید آمینه‌ی فنیل آلانین نیست. این اسید آمینه که از عناصر سازنده‌ی آسپارتام می‌ باشد، در صورت تجمع در جریان خون، منجر به پیدایش اثرات سمی و در نهایت عقب‌ ماندگی ذهنی می‌‌شود .

مسئله‌ی دیگری که عنوان می‌ شود تغییر رفتار ناشی از تغییر عملکرد مغز بر اثر مصرف فراوان آسپارتام در افراد می‌باشد. از علائم و نشانه‌های آن می‌‌توان گیجی، سردرد، تشنج‌های صرع مانند و اختلالات عادت ماهانه را نام‌ برد.

چنانچه از بیماری"فنیل کتونوریا" رنج می‌‌برید یا باردار هستید یا تجربه‌ی ناخوشایندی از مصرف آسپارتام دارید، این ماده را کنار بگذارید و برای اینکه جانب احتیاط را رعایت کنید، از دادن آن به کودکان خودداری نمایید.

1-4- BHA و BHT

این دو ماده که از نظر شیمیایی فرمول‌های مشابهی دارند، به منظور جلوگیری از عمل اکسایش و عمل تند شدگی به غذاهای دارای روغن اضافه می‌‌شوند. مرکز تحقیقات بین ‌المللی سرطان که بخشی از سازمان‌ بهداشت جهانی می‌‌باشد، BHA را برای انسان سرطان ‌زا شناخته است. در مطالعات دیگر نیز احتمال سرطان ‌زایی BHT گزارش شده است. از آنجایی که استفاده از این دو ماده ضرورت خاصی ندارد، بنابراین جهت حفظ سلامتی برچسب‌های مواد غذایی را بخوانید و در صورتی که از این مواد در تهیه ی غذاها استفاده شده باشد، از خوردن آن اجتناب نمایید.

1-5- کافئین

کافئین که به‌ طور طبیعی در چای، قهوه و کاکائو یافت می‌ شود، در کارخانه‌ها به بسیاری از نوشابه‌های گازدار نیز افزوده می‌‌گردد .

کافئین سبب افزایش ترشح اسید معده، افزایش موقتی فشار خون و گشاد شدن برخی عروق، هم زمان با تنگی عروق دیگر می‌شود .

مصرف زیاد کافئین سبب بروز بیماری "کافئینیسم" می‌‌گردد که علائمی از قبیل عصبانیت یا بی ‌خوابی را ایجاد می‌‌کند. در کودکانی که هر روز نوشابه می‌خورند، این علائم دیده می‌‌شود.

کافئین سبب بروز اختلالاتی در تولید مثل شده، و رشد و تکامل جنین را نیز تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده روی حیوانات آزمایشگاهی، ارتباط بین مصرف کافئین و بروز نقص‌هایی نظیر لب شکری، فقدان انگشتان دست و پا و بد شکلی‌های جمجمه‌ای در نوزاد ثابت شده است.

کافئین تا حدی اعتیاد آور ست و به همین سبب، افرادی که به خوردن مواد غذایی حاوی کافئین مثل چای و قهوه عادت دارند، با کاهش مصرف آن، دچار سردرد می‌شوند.

مصرف مقادیر کم کافئین هیچ مشکلی را به وجود نمی‌‌آورد، اما چنانچه باردار هستید یا قصد بارداری دارید، از مصرف آن پرهیز کنید. همچنین مواد غذایی حاوی کافئین را از برنامه‌ی غذایی کودکان حذف کنید.

1-6- مونو سدیم گلوتامات (MSG)

در اوایل قرن حاضر، یک شیمی‌‌دان ژاپنی "مونو سدیم گلوتامات" را به عنوان ماده‌ای در چاشنی‌های خاص که به غذاهای پروتئینی افزوده می‌شدند، شناسایی کرد.

استفاده‌ی بیش از حد از این ماده سبب سردرد، گرفتگی در ناحیه‌ی سینه و احساس سوزش در بازوها و پشت گردن می‌‌شود.

در صورت داشتن حساسیت نسبت به این ماده، قبل از مصرف غذاها، برچسب آنها را بخوانید. در ضمن از مصرف پروتئین‌های گیاهی هیدرولیز شده که ممکن است دارای مونو سدیم گلوتامات باشند، اجتناب نمایید.

به علت افزایش بو و طعم در غذاهای پُرپروتئین استفاده می شود. این ماده در افزایش اشتها و بهتر شدن ذائقه نقش دارد.

کسانی که آلرژی و آسم دارند، باید مراقب عوارضی مانند سردرد ، قرمزی پوست، تعریق، تهوع، ضعف، افزایش ضربان قلب و نفس های کوتاه باشند.

1-7- نیترات و نیتریت

قرن‌هاست که از "نیترات و نیتریت" به عنوان نگهدارنده در گوشت‌ها استفاده می‌‌شود. البته نیترات به تنهایی بی‌ضرر است، اما به آسانی به نیتریت تبدیل می‌شود که در این صورت زیان‌آور است.

نیتریت با ترکیباتی به نام آمین‌های ثانویه ترکیب شده و نیتروزآمین‌ها را که فوق‌العاده سرطان زا هستند، به‌ وجود می‌‌آورد. این واکنش شیمیایی، اغلب به آسانی در درجه حرارت‌ سرخ کردن ایجاد می‌‌شود.

نیتریت به عنوان عامل ایجاد سرطان معده شناخته شده است.

در صورت عدم دسترسی به گوشت تازه، سعی کنید از گوشت‌های فرآیند شده‌ی عاری از نیتریت مثل گوشت‌های یخ ‌زده استفاده نمایید، چون عمل انجماد نیاز به استفاده از نیتریت را کم می‌‌کند.

اصولاً صرف ‌نظر از وجود نیتریت یا نیتروزآمین، از انتخاب گوشت‌های فرآیند شده‌ای (مثل سوسیس و کالباس) که حاوی چربی و نمک زیاد هستند، پرهیز نمایید.

1-8-  اولسترا  (Olestra)

"اولسترا"، یک روغن مصنوعی خطرناک است و استفاده از آن ضرورتی ندارد.

این افزودنی هر چند عاری از چربی است، اما اثرات جانبی خطرناکی دارد، زیرا به عناصر غذایی ارزشمند چسبیده و آنها را از بدن دور می‌سازد. از جمله‌ی این عناصر غذایی می‌‌توان کاروتنوئید‌ها را نام برد که به عنوان محافظ بدن علیه سرطان ریه، سرطان پروستات، بیماری قلبی و تحلیل عضلانی شناخته شده است. مصرف درازمدت میان وعده‌های حاوی اولسترا، سبب افزایش مرگ و میر ناشی از سرطان‌های ریه و پروستات و همچنین ابتلا به کوری ناشی از تحلیل عضلات چشم می‌شود.

اولسترا در مقادیر کم سبب بروز ناراحتی‌های گوارشی به ویژه اسهال می‌‌شود.

1-9- ساخارین

بهتر است در مصرف "ساخارین" که جزء شیرین‌ کننده‌های مصنوعی می‌‌باشد، "زیاده ‌روی" نشود.

بعضی مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی، سرطان زایی این ماده را ثابت کرده‌اند. البته مصرف آن در مقدار "متناسب" بی‌ خطر است.

1-10- سولفیت‌ها

"سولفیت‌ها" دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که برای حفظ تازگی سبزیجات و میوه‌ها و همچنین جلوگیری از تغییر رنگ برگه‌ی زرد ‌آلو، کشمش و سایر میوه‌های خشک استفاده می‌شوند.

چندین مطالعه، بروز واکنش‌های آلرژیک را در اثر دریافت سولیفت‌ها ثابت کرده‌اند. این ترکیبات هر چند ایمن شناخته شده‌اند، اما بهتر است مورد استفاده قرار نگیرند.

افراد مبتلا به آسم، در مورد مصرف مواد غذایی حاوی سولفیت‌ها باید احتیاط بیشتری کنند. البته مدت‌هاست که دیگر از سولفیت استفاده نمي‌‌شود!

1-11- کلسیم پروپیونات

در محصولات نانی و نانوایی به عنوان نگهدارنده و برای جلوگیری از رشد کپک و باکتری استفاده می‌شود.

در کره و بعضی پنیرها هم  استفاده می‌شود. کسانی که میگرن دارند، ممکن است به این افزودنی حساس باشند. مواد غذایی حاوی افزودنی‌ها معمولا در سنین کودکی تا جوانی در اوج مصرف هستند، دقیقا در زمان رشد و تکامل، پس باید بسیار دقت کنیم. اگر چه این مواد مجاز هستند ولی در خوردن محصولات آماده هرگز نباید زیاده روی کرد. 

2- مزاياي افزودنی‌های خواركي

2-1- آنتی اکسیدان‌ها

آنتی اکسیدان‌ها مواد شیمیایی‌ای هستند که به طور طبیعی در رنگدانه‌های میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند و اثر قابل توجهی در جلوگیری و حتی بهبود یک سری از بیماری‌ها  دارند؛ به عنوان مثال لیکوپنی که به طور طبیعی در گوجه فرنگی وجود دارد، از جمله مواد آنتی اکسیدانی‌ای است که می‌توان به مواد غذایی اضافه کرد. با افزودن آنتی اکسیدان‌ها به غذاها، عملکرد سالم مواد غذایی اضافه می‌شود.

2-2- اسیدهای چرب ضروری

از جمله اسیدهای چرب ضروری که بسیار شنیده‌ایم، امگا 3 است که برای عملکرد طبیعی سیستم عصبی ضروری است و باعث بهبود عملکرد قلب می‌شود. کودکان امگا 3 را برای تکامل مغز و چشم نیاز دارند؛ برای همین معمولا به غذاهای تکمیلی کودکان اضافه می‌شود.

2-3- فیبر

فیبر از اجزای اصلی تشکیل دهنده‌ی غذاهای گیاهی است و برای عملکرد طبیعی سیستم گوارشی ضروری است. یک سری از فیبرها کاهش دهنده‌ی کلسترول و سایر چربی‌ها هستند که به کاهش خطر بیماری‌های قلب و عروق کمک می‌کنند.

2-4- پروبیوتیک و پربیوتیک

پپروبیوتیک‌ها باکتری‌های سالمی هستند که در روده ها رشد کرده و به سلامت سیستم گوارشی کمک می‌کنند. پربیوتیک‌ها فیبرهایی هستند که رشد پروبیوتیک‌ها را در روده تقویت می کنند.

پروبیوتیک‌ها معمولا در ماست و غذاهای تخمیری هستند. اضافه کردن پربیوتیک‌ها مانند فروکتوالیگوساکاریدها به غذا، به فلور طبیعی روده کمک کرده و سلامت بدن را افزایش می‌دهد.

پربیوتیک‌ها را می‌توان به یک سری از غذاها اضافه کرد، مانند محصولات لبنی.

2-5- ویتامین‌ها و مواد معدنی

بسیاری از غلات صبحانه با ویتامین‌ها و مواد معدنی غنی شده‌اند. بسیاری از نان‌ها و محصولات نانوایی که با آرد تصفیه شده درست می‌شوند، ویتامین‌های گروه ب و آهن کمی دارند به همین دلیل برای غنی‌تر شدن‌شان، این مواد را به آن‌ها اضافه می‌کنند. گاهی لبنیات با ویتامین D غنی می‌شوند.

افزودنی‌های مجاز به مواد غذایی

حدس می‌زنید چند نوع ماده مختلف به غذاهایی که امروز در بازاد عرصه می‌گردد افزوده می‌شود؟ ده نوع؟ پنجاه نوع؟ صد نوع یا بیشتر؟ آیا باور می‌کنید که بین دو تا چند هزار نوع مواد افزودنی (به غذاها) مختلف وجود دارد؟ این مواد به عنوان چاشنی و یا برای شکل دادن، شیرین و خوشرنگ کردن و ... به غذاهایی (غذاهای آماده) که هر روز می‌خوریم اضافه شده است. نکته جالب توجه این که تا کنون عوارض سوء تغذیه تعداد کمی از مواد افزودنی به غذاها گزارش شده است و آن هم بیشتر در بعضی افرادی بوده که استعداد ابتلا به آلرژی‌ها را داشته‌اند.

در زیر نام تعدادی از مواد افزودنی که اغلب سوء از مصرف آنها گزارش شده آمده است:

1- ماده افزودنی آسپارتام                               خواص: شیرین کننده

2- ماده افزودنی  BHA/BHT                  خواص: ضد اکسید کننده

3- مواد رنگی افزودنی  FD&C                        خواص:خوشرنگ کننده

4- ماده افزودنی  MSG                                خواص: چاشنی

5- ماده افزودنی نیترات‌ها و نیتریت‌ها        خواص: نگهدارنده

6- ماده افزودنی پارابنز                         خواص: نگهدارنده

7- ماده افزودنی سولفیت‌ها                     خواص: نگهدارنده

در اینجا توضیح بیشتری درباره تعدادی از افزودنی‌های غذایی که باعث ایجاد و واکنش‌ها و عوارض سوء در بدن شده‌اند ارائه می‌شود. هر چند که همه عوارض گزارش از نظر علمی مورد بررسی دقیق نگرفته‌اند.

آسپارتام(Aspartame) : این ماده که بیشتر به نوتراسوئیت (NutraSweet) معروف است یک شیرین کننده با کالری کم است که در بسیاری از غذاها و آشامیدنیها به جای شکر به کار می‌رود.

مطالعات جدید نشان می دهد که این ماده به ندرت در افرادی که نسبت به آن حساسیت دارند کهیر غول آسا، ورم پلک ها و لب ها، دست ها و پاها ایجاد می نماید و تحقیق در این زمینه ادامه دارد.

BHA/BHT (Butylated hydroxyanisoie & Hydroxytoluene): این دو ماده ضد اکسید کننده هستند و از جذب اکسیژن به مواد غذایی جلوگیری می‌کنند و بیشتر در غذاهای حاوی حبوبات و غلات به کار می‌روند. این مواد در افرادی که نسبت به آنها حساسیت دارند کهیر و سایر تظاهرات پوستی ایجاد می‌کنند.

مواد رنگی (FD&C): در میان مواد رنگی مختلف که به غذاها و آشامیدنی‌ها افزوده می‌شود ماده تارترازن(FD&C yellow NO.5)  ممکن است در افرادی که به آن حساسند باعث کهیر و دیگر تظاهرات پوستی و یا حتی آسم شود.

MSG (Monosodium glutamate): این ماده که به عنوان چاشنی غذا (خوشبو و خوش طعم کننده) به کار می‌رود، به دلیل استفاده زیاد در کشورهای ژاپن، چین و آسیای جنوب شرقی، به واکنش‌های ناشی از آن، عنوان «بیماری رستوران چینی» داده شده است. البته این عنوان گمراه کننده است چون این ماده فقط در غذاهای مشرق زمین مصرف نمی‌شود بلکه تولید کنندگان مواد غذایی و رستوران‌ها در کشورهای مختلف از آن استفاده می‌کنند. عوارض سوئی که از مصرف نسبتا زیاد این ماده گزارش شده عبارت است از سردرد، تهوع، اسهال، عرق کردن زیاد، گرفتگی سینه و احساس سوزش در پشت گردن از عوارض آن است مصرف این ماده توسط افراد مبتلا به آسم می تواند به تشدید بیماری منجر شود.

نیترات‌ها و نیتریت‌ها (Nitrates/Nitrites): این دو ماده در سطح گسترده‌ای به عنوان نگهدارنده مواد غذایی به کار می‌روند. هر چند که به عنوان چاشنی و خوشرنگ کننده نیز محسوب می‌شوند. از این مواد بیشتر در گوشت به عمل آمده مانند هات داگ و سالامی استفاده می‌شود. مصرف زیاد نیترات‌ها و نیتریت‌ها می‌تواند عوارضی مانند سردرد و کهیر در بعضی افراد ایجاد نماید.

پارابنز (Parabens): پارابنز به عنوان نگهدارنده در مواد غذایی و دارویی به کار می‌رود. نمونه‌هایی از این مواد شامل اتیل، پروپیل، و بوتیل پارانبز و بنزوات سدیم است. در افراد حساس مصرف این مواد باعث درماتیت تماسی شدید یا قرمزی، ورم، درد و خارش پوست شود.

سولفیت‌ها (Sulfites): سولفیت‌ها که شامل ترکیباتی مانند دی اکسید سولفور، سولفیت سدیم یا پتاسیم، بی سولفیت و متابی سولفیت هستند به عنوان نگهدارنده مواد غذایی و آشامیدنی به کار می‌رود. مصرف این دارو در افراد حساس باعث ایجاد گرفتگی سینه، کهیر، دل پیچه، اسهال، کاهش فشار خون، سرگیجه، ضعف و افزایش تعداد نبض می شود. سولفیت‌ها همچنین می‌توانند حملات آسم را در افراد حساس ایجاد کنند. غذاهای بسته بندی شده‌ای که غلظت سولفیت‌ها در آنها از حد خاصی (10 قسمت در میلیون) بیشتر باشد باید با علامت ویژه‌ای مشخص شود تا افراد حساس به سولفیت‌ها بتوانند از مصرف آنها خودداری کنند.

 

 درمان حساسیت نسبت به مواد افزودنی به غذاها

مؤثرترین نحوه علاج، پرهیز از موادی است که نسبت به آن حساسیت دارید و به کمک پزشک متخصص آلرژی می‌توانید نسبت به شناسایی حذف مواد حساسیت زا از برنامه غذایی خود اقدام کنید.

افزودنی های مواد غذایی

در تهیه بیشتر محصولات غذایی ، دارویی ، آرایشی و بهداشتی از افزودنی های شیمیایی متعددی استفاده می شود که اگر به فهرست ترکیبات تشکیل دهنده که روی برچسب این محصولات درج می شود توجه کنید به نام بعضی از این ترکیبات یا در بعضی موارد اصطلاح افزودنی های مجاز برخورد می کنید.

به طور معمول این افزودنی ها برای افزایش کیفیت و بخصوص ماندگاری محصولات اضافه می شود؛ اما نکته مهم این است که مقدار ترکیبات و مواد افزودنی که مصرف می شود در کیفیت محصول اهمیت فوق العاده ای دارد و به همین دلیل است که گاه 2محصول که بظاهر از ترکیبات مشابه تهیه شده اند، کیفیت بسیار متفاوتی دارند.
در گذشته بیشتر غذاها به طور مستقیم از منابع طبیعی تولید و مصرف می شد و اغلب بدون هزینه های جانبی به دست مصرف کننده می رسید، اما امروزه برای تهیه محصولات غذایی در کارخانه های صنایع غذایی از افزودنی های شیمیایی و مواد نگهدارنده ضدمیکروبی استفاده می شود.

اگر چه مصرف کنندگان خواهان کاهش افزودنی های مواد غذایی هستند، اما متخصصان با توجه به امکان زنده ماندن و تکثیر میکروب های بیماری زا در مواد غذایی معتقدند این ترکیبات نگهدارنده ضد میکروبی همراه با عملیات اجرایی مناسب نقش مفیدی در تامین ایمنی مواد غذایی دارند.

از خواص ترکیبات نگهدارنده ضد میکروبی علاوه بردر عین حال این مواد زیان هایی نظیر سمیت و اثرات نامطلوب روی طعم و عطر نیز دارند؛ بنابر این این پرسش مطرح می شود که استفاده از چه افزودنی هایی و به چه مقدار مجاز است؟

میان دولتهای کشورهای مختلف اختلاف نظرهایی در این مورد وجود دارد، اما به عنوان یک قاعده ساده عمومی در مورد مصرف افزودنی ها توصیه می شود که تولیدکنندگان مواد غذایی از مصرف نیترات سدیم ، ساکارین ، کافئین ، اولسترا، آسولفام پتاسیم و رنگهای مصنوعی خودداری کنند.

 

 

دسته بندی مواد غذایی افزودنی

آنتی اکسیدان ها: موادی هستند که برای جلوگیری از اکسیداسیون چربی ها و روغن های غیر اشباع به مواد غذایی افزوده می شوند.

به طور کلی فرآیند اکسیداسیون بر اثر واکنش اکسیژن موجود در هوا با چربی ها اتفاق می افتد و منجر به تندی ، تغییر طعم و از دست دادن رنگ می شود.

امولسیفایرها: باعث ترکیب شدن آب و روغن با هم می شوند.

افزایش دهنده های طعم : موادی هستند که خودشان دارای طعم خاصی نیستند یا طعم اندکی دارند، ولی باعث تشدید طعم طبیعی غذاها می شوند. این مواد اغلب زمانی به کار می روند که مقدار بسیار اندکی از یک ماده طبیعی در محصول باشد.

 تامین ایمنی می توان بر طولانی تر شدن عمر نگهداری مواد غذایی و کاهش ضایعات اشاره کرد.

در عین حال این مواد زیان هایی نظیر سمیت و اثرات نامطلوب روی طعم و عطر نیز دارند؛ بنابر این این پرسش مطرح می شود که استفاده از چه افزودنی هایی و به چه مقدار مجاز است؟

میان دولتهای کشورهای مختلف اختلاف نظرهایی در این مورد وجود دارد، اما به عنوان یک قاعده ساده عمومی در مورد مصرف افزودنی ها توصیه می شود که تولیدکنندگان مواد غذایی از مصرف نیترات سدیم ، ساکارین ، کافئین ، اولسترا، آسولفام پتاسیم و رنگهای مصنوعی خودداری کنند.

 

 

دسته بندی مواد غذایی افزودنی

آنتی اکسیدان ها: موادی هستند که برای جلوگیری از اکسیداسیون چربی ها و روغن های غیر اشباع به مواد غذایی افزوده می شوند.

به طور کلی فرآیند اکسیداسیون بر اثر واکنش اکسیژن موجود در هوا با چربی ها اتفاق می افتد و منجر به تندی ، تغییر طعم و از دست دادن رنگ می شود.

امولسیفایرها: باعث ترکیب شدن آب و روغن با هم می شوند.

افزایش دهنده های طعم : موادی هستند که خودشان دارای طعم خاصی نیستند یا طعم اندکی دارند، ولی باعث تشدید طعم طبیعی غذاها می شوند. این مواد اغلب زمانی به کار می روند که مقدار بسیار اندکی از یک ماده طبیعی در محصول باشد.

عوامل تغلیظ کننده : کربوهیدرات های طبیعی یا اصلاح شده هستند که مقداری از آبی را که در غذا وجود دارد جذب می کنند و باعث غلیظتر شدن آنها می شوند.

عوامل تغلیظ کننده به دلیل مخلوط نگه داشتن ترکیبات پیچیده روغنها، آب ، اسیدها و مواد جامد باعث پایداری غذاهای تولید شده در کارخانه ها می شوند.

علاوه بر گروههایی که به آنها اشاره شد طعم دهنده ها، شیرین کننده ها و رنگهای مصنوعی نیز از دیگر گروههای مواد افزودنی هستند که هر یک شامل مواد مختلفی می باشند.

معرفی بعضی افزودنی های مواد غذایی

آسولفام پتاسیم : یکی از شیرین کننده های مصنوعی است که در بعضی آدامس ها و دسرهای ژلاتینی استفاده می شود و به دلیل بعضی زیان ها نظیر خطر سرطان زایی توصیه می شود که صنایع غذایی از آن استفاده نکنند.
آلژینات : از عوامل تغلیظ کننده است و به عنوان پایدارکننده کف بستنی ، پنیر و آب نبات استفاده می شود. آلژینات یکی از مشتقات جلبک های دریایی است که باعث حفظ بافت مناسب در فرآورده های لبنی و غذاهای کنسرو شده می شود و تاکنون خطری در استفاده آن دیده نشده است.

آلفاتوکوفرول (ویتامینEیک آنتی اکسیدان و نیز یک ماده مغذی است که در روغنهای گیاهی مورد مصرف قرار می گیرد و از تند شدن روغنها جلوگیری می کند. مطالعات نشان داده است که مقادیر زیاد این ویتامین می تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سرطان کمک کند.

اسید اسکوربیک (ویتامین Cآنتی اکسیدانی است که به عنوان یک ماده مغذی ، پایدارکننده رنگ در آبمیوه ها و گوشتهای نمک سود شده استفاده می شود و از تشکیل نیتروز آمین ها که باعث رشد غده های سرطانی می شوند، جلوگیری می کند.

آسپارتام : یک شیرین کننده مصنوعی است که معمولا در غذاهای رژیمی استفاده می شود و در بعضی افراد که به این ماده حساس هستند می تواند ایجاد سردرد یا خواب آلودگی کند و معمولا توصیه می شود افرادی که از فنیل کتونوری رنج می برند در مصرف مواد غذایی دارای آسپارتام خودداری کنند.

بتاکاروتن : یک رنگ دهنده طبیعی است که در مغز شکلات ها و مارگارین استفاده می شود و بدن می تواند این ماده را به ویتامین Aتبدیل کند و لذا افزودن آن به مواد غذایی خطر خاصی را به دنبال ندارد.

BHAیا هیدروکسی انیزول بوتیلیتد و BHTیا هیدروکسی تولوئن بوتیلتید: آنتی اکسیدان هایی هستند که در تهیه چیپس و بعضی روغن ها استفاده می شوند و خطر سرطان زایی آنها روی موشها ثابت شده است و لذا استفاده از آنها در صنایع غذایی توصیه نمی شود. نقش آب در سلامت مواد غذایی

خشک کردن یکی از قدیمی ترین روشهایی است که بشر برای نگهداری مواد غذایی به کار برده است. در این روش ، افزایش طول عمر ماندگاری (Shelf life) نتیجه مستقیم خارج کردن آب از فرآورده است به نحوی که محیط برای رشد و تکثیر میکروارگانیسم ها نامساعد می شود.

امروزه این موضوع که کلیه میکروارگانیسم ها برای فعالیت خود نیاز به رطوبت نسبی مشخصی دارند به عنوان یک اصل پذیرفته شده است ؛ البته انواع مختلف میکروارگانیسم ها دارای نیازهای رطوبتی متفاوتی هستند.
آب آزاد یا آب غیر ترکیبی ، مستعد شرکت در واکنش های شیمیایی است و روی بسیاری از عوامل کیفی کالا نظیر تاریخ مصرف ، میزان حفظ مواد مغذی موجود در کالا، ماندگاری فرآورده ها و افزایش تاریخ مصرف کالا تاثیرگذاراست.
مواد نگهدارنده ضد میکروبی می توانند روی خاصیت های مواد غذایی اثر منفی بگذارند و این مساله محققان را به این تفکر واداشته که برای محافظت از مواد غذایی راهی ساده تر در پیش بگیرند که این راه کم کردن فعالیت آب است.

مطالعات نشان داده است که جدا از کاهش مقدار آب از فرمولاسیون می توان فعالیت آب را با وارد کردن یک سری از عوامل کاهش داد، این عوامل می توانند مخلوطهایی نظیر نمکها، شکر، الکلهای شیرین یا موادی که به صورت کلوئیدی حل می شوند مثل پروتئین ها باشند؛ به عنوان مثال گلیسرول و سوربیتول ، الکلهایی هستند که برای کاهش فعالیت آب به مواد آرایشی و بهداشتی افزوده می شوند، اما نکته مهم در این ارتباط این است که مقدار افزودنی ها اهمیت فوق العاده ای دارد، یعنی اگر مقدار ماده افزودنی کمتر از مقدار بهینه باشد تاثیر لازم را ندارد و در عین حال اگر بیش از این مقدار باشد باز هم کارایی لازم را نخواهد داشت.

نوع ماده افزودنی و مقدار بهینه مصرف آن برای محصولات مختلف متفاوت است و به وسیله محققان طی آزمایش های متعددی که روی میکروارگانیسم های مختلف صورت می گیرد تعیین می شود.

به همین دلیل است که فورمولاسیون محصولات مختلف اعم از غذایی ، آرایشی و دارویی از کارخانه ای به کارخانه دیگر فرق می کند و صاحبان صنایع تلاش می کنند فرمولاسیون مخصوص محصولاتشان را برای محصول خود محفوظ نگه دارند تا مورد استفاده صنایع دیگر قرار نگیرد.

به همین دلیل اگر به برچسب محصولات مختلف توجه کنید، می بینید در قسمت ترکیبات مقدار هیچ یک از مواد قید نشده است و نیز در بسیاری موارد تنها به تعدادی محدود از مواد موجود در فرمولاسیون اشاره و برای بقیه از عبارت عمومی افزودنی های مجاز استفاده شده است.

آیا همیشه افزودنی ها مفید هستند؟

اگر چه همان طور که اشاره شد استفاده از افزودنی ها موجب کاهش فعالیت میکروارگانیسم ها و در نتیجه افزایش زمان ماندگاری محصولات می شود، اما استفاده از بسیاری از آنها ضررهایی نیز به دنبال دارد.
BTAو BHAکه 2نوع آنتی اکسیدان هستند و معمولا در تهیه چیپس های سیب زمینی کاربرد دارند روی موشها خاصیت سرطانزایی نشان داده اند، همچنین ساخارین که یک شیرین کننده مصنوعی و 350بار شیرین تر از شکر است نیز می تواند خاصیت سرطانزایی داشته باشد.

نیتریت سدیم و نیترات سدیم که به تشدید طعم و رنگ سوسیس و کالباس کمک می کنند و نیز می توانند مانع فعالیت سم بوتولیسم که سمی کشنده است شوند طی گوارش نوعی ماده سرطان زا تولید می کنند.
علاوه بر این پزشکان معتقدند بعضی افزودنی ها نظیر مواد افزودنی موجود در پفک ، ساندیس ها و نوشابه ها می توانند آلرژی ایجاد کنند.

به طور کلی افزودنی ها مواد مفیدی هستند که مانند بسیاری مواد دیگر در کنار مزایای متعدد، معایبی نیز دارند و بی شک بر کسی پوشیده نیست که سالم ترین و مطمئن ترین راه استفاده از غذاها و سبزی های تازه است که البته در دنیای امروز چندان امکان پذیر نیست.

ادامه مطلب ...
صفحه قبل 1 2 ...6 7 8 ...57 58 صفحه بعد

تعداد صفحات : 58

اطلاعات کاربری
  • فراموشی رمز عبور؟
    • لینک دوستان
  • اجاره خودرو تهران
  • Boost Google Rankings with Seo.uk.net
  • خرید اینترنتی
  • سیستم تبادل بنر
  • پاتوق رمان
  • فروشگاه بروز
  • آرکا موزیک
  • قیمت روز خودروی شما
  • دانلود سریال جدید
  • آخرین مطالب ارسال شده
    • آرشیو
  • 1393
  • 1392
  • 1391
    • صفحات جداگانه
  • angrybirds amazing
  • online king game
  • نتایج زنده فوتبال
  • چت روم سایت نسخه ی 1
  • ویرایشگر html
  • ابزار خواندن فکر شما از پشت کامپیوتر برای وب
  • Farm-Frenzy-3-Ice-Age
  • طلا یاب
  • Cut-the-Rope
  • Farm Frenzy 3
  • Farm Frenzy 2
  • Farm Frenzy - Pizza Party
  • بازی قدیمی ماریو
  • بیلیارد آنلاین
  • تانک بازی قدیمی
  • Talking Tom Cat 2
  • online king game2
  • Talking Tom Cat 3
  • فوتوشاپ آنلاین
  • نقاشی آنلاین
  • موتور جستجوی اختصاصی سایت
  • بازی آنلاین sonic
  • بازی آنلاینangry birds
  • بازی آنلاینbadpigs
  • بازی آنلاین angry birds rio
  • بازی آنلاین angry birds SPACE
  • بازی آنلاین angry birds seosen
  • بازی آنلاین plant vs zombies
    • آمار سایت
  • کل مطالب : 230
  • کل نظرات : 2
  • افراد آنلاین : 2
  • تعداد اعضا : 0
  • آی پی امروز : 4
  • آی پی دیروز : 9
  • بازدید امروز : 25
  • باردید دیروز : 130
  • گوگل امروز : 2
  • گوگل دیروز : 113
  • بازدید هفته : 183
  • بازدید ماه : 159
  • بازدید سال : 3,010
  • بازدید کلی : 467,391

    • صفحه اصلی تالار گفتمان ثبت نام ورود آرشیو تماس با ما
    نیرو گرفته : رزبلاگ